Rüşvet ve Rüşvet Suçu Nedir? (TCK 252)
Rüşvet alma suçu, kamu görevlisi tarafından işlenebilen bir suçtur. Kamu görevlisinin görevine aykırı olarak bir şey yapması yahut yapmaması için bir kişiyle anlaşmasıdır. Ancak hem kamu görevlisi hem de anlaşmaya varan kişi suçu işlemiştir. Yani rüşveti alanda rüşveti verende bu suç tipini işlemektedir.
Rüşvet verme suçu ise herkes tarafından işlenebilir bir suçtur. Yani rüşvet veren kamu görevlisi de olabilir herhangi bir kişide olabilir. Ancak rüşvet alma suçunu sadece kamu görevlisi işleyebilir.
Rüşvet suçunun ispatı, niteliği gereği zordur. Bu zorluk, gizli yahut sözlü olarak yapılmasından kaynaklanır. Bunun rüşvet alındığına yahut verildiğine dair iddianın kanıtlanması gerekir. Aksi halde delil yetersizliği oluşacaktır ve yargılama beraatle veya takipsizlikle sonuçlanacaktır.
Rüşvetin sağladığı menfaat bir para ise; uygulamada en çok bu paraların seri numarasının bildirilmesi ile kanıtlanmaktadır. Genel olarak suçun ispatında ise tanık, görüntü yahut ses kayıtları, yazışma varsa buna ilişkin belgeler ile kanıtlanabilir.
Rüşvet Anlaşmasının İspatı
Suçun oluşumu için rüşvet anlaşması yapıldığının ispat edilmesi gerekir. Rüşvet suçu ispatlanmaz ise fail ya da failler hakkında delil yetersizliğinden beraat kararı verilir. Deliller, hukuka uygun deliller olmalıdır. Rüşvet suçunda taraflar arasında bir anlaşma var ise, tanık deliline başvurmak mümkündür.
Rüşvet Alma/Verme ve İrtikap Suçu
İrtikap suçu rüşvet suçu ile karıştırılmamalıdır. İrtikap suçu Türk Ceza Kanununun 250. Maddesinde yer alır. İrtikap suçu kamu görevlisinin nüfuzunu kullanarak belli yoğunlukta baskı veya hileli davranışlar sergilemesi ile oluşur.
Rüşvet Alma ve Zimmet Suçu
Zimmet suçu ile korunan hukuki değer toplumun devlet organlarına ve onları temsil eden kamu görevlilerine olan güven duygusudur. Kamu görevlisinin görevi nedeniyle zilyetliği kendisine devredilmiş olan veya koruma ve gözetimi ile yükümlü olduğu malı kendisinin veya başkasının zimmetine geçirmesi ile suç oluşur.
Zimmete konu olan malın failin malvarlığına dahil edilmesi, tüketilmesi, satılması, rehin bırakılması gibi durumlar zimmet suçunu oluşturabilecektir.
Görevi nedeniyle kendisine verilen malın zilyetliğini kötüye kullanma, harcama biçimi takdire bağlı olan paranın iyi idare edilemeyerek israf edilmesi zimmet suçunu oluşturmaz.
Zimmete geçirme olgusunun gerçekleşebilmesi için eğer mal taşınabilir ise failin egemenlik alanına girmeli; taşınmaz ise ilgili sicillere tescil edilmelidir.
Rüşvet Alma Suçunun Cezası Ne Kadardır?
Kamu görevlisinin rüşvet alması halinde verilecek ceza 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır. Kamu görevlisinin, bir kişiye rüşvet alma talebinde bulunması ve kişinin bunu kabul etmemesi halinde; verilecek ceza yarı oranına kadar indirilerek 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası olur. Yani burada cezanın indirilmesinin sebebi rüşvet anlaşmasının kurulamamasıdır.
Rüşvet alan yahut rüşvet teklifinde bulunan veya anlaşmaya varan kişi; hakim, avukat, savcı em, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir ise ceza üçte birden yarısına kadar artırılacağı düzenlenmiştir.
Rüşvet Verme Suçunun Cezası Ne Kadardır?
Rüşvet verme suçu ise herkes tarafından işlenebilir bir suçtur. Bu kişi kamu görevlisi olabileceği gibi herhangi bir kişi de olabilir. Rüşvet verme suçunun oluşması için doğrudan kamu görevlisine talebin iletilmesi gerekmez. Herhangi bir aracı ile de bu durum sağlanabilir. Bu halde de suç oluşur. Ayrıca rüşvet verme suçunun konusu sadece para olmak zorunda değildir. Önemli olan kamu görevlisinin görevine aykırı olarak davranmasının karşılığında bir şey vaad edilmesidir.
Rüşvet verme suçunun cezası kanunda 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası olduğu kanunda düzenlenmiştir.
Bir kişinin kamu görevlisine rüşvet verme talebinde bulunması ancak kamu görevlisinin kabul etmemesi halinde; verilecek ceza yarı oranına kadar indirilerek 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası olur. Yani burada cezanın indirilmesinin sebebi rüşvet anlaşmasının kurulamamasıdır.
Rüşvet Suçunda Rüşvet Antlaşması
Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur.
Rüşveti veren ile alan arasında yapılan rüşvet anlaşması kişiler arasında aynı amacın gerçekleşmesine hizmet eden bir anlaşmadır. Burada teklifin kim tarafından yapıldığı herhangi bir önem arz etmez. Rüşvet anlaşması yapıldıktan sonra rüşvete konu olan olgu gerçekleşmese bile suç tamamlanmış sayılacağından gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanmaz. Önemli olan tarafların anlaşması ve teklifin diğer tarafça kabul edilmesidir.
Rüşvet Suçunda Haksız Yarar Nedir?
Rüşvet suçunda önemli olan husus haksız yararın sağlanmasıdır. Haksız yarar, dolaylı bir biçimde üçüncü kişiler aracılığıyla sağlanmış veya vaat edilmiş olsa dahi rüşvet verme suçu işlenmiş olur. Suçun oluşması için haksız yarar sağlama şartı bulunur. Bu yarar herhangi bir malvarlığı değeri olabileceği gibi manevi bir yarar da olabilir.
Rüşvet Suçuna Teşebbüs ve Cezası
Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise faaliyeti teşebbüs aşamasında kalmış olur.
Türk Ceza Kanununun 252. Maddesinin 4. Fıkrası uyarınca:
- Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde fail hakkında, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir.
Bu durumda ceza 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezasıdır.
Menfaat Sağlanan Üçüncü Kişi veya Tüzel Kişilerin Yetkilisinin Rüşvet Suçu ve Cezası
Rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. Rüşvet suçu için ceza alacak kişi tüzel kişilerde menfaati kabul eden yetkili kim odur.
Rüşvet Suçunda Haksız Yarar Nedir?
Rüşvet suçunun konusunu haksız bir yarar elde edilmesi oluşturur. Rüşvet alma suçunda hem rüşvet alan hem de rüşvet veren açısından haksız bir menfaat oluşur. Haksız menfaati oluşturan şey illa ki para olmak zorunda değildir. Manevi değerlerde oluşturabilir. Örneğin KPSS sınavında kişinin sonucunun değiştirilmesi karşılığında devlet memurunun bir yakının işe alınması gibi bir anlaşma sağlanması. Oluşan yararın illaki kişinin kendisine olmak zorunda da değildir. Ya da bir polis memuru tayinini aldırma karşılığında delil karartması.
Kamu Görevlisinin Rüşvet Alma Suçu İşlemesi Durumu
Rüşvet alma suçu kamu görevlisi tarafından işlenebilir. Rüşvetin verildiği anda yahut alındığı anda kişinin o sırada kamu görevlisi olması suç için yeterlidir. Çünkü rüşvet suçunun oluşması için kişinin ancak kamu görevlisi olması gerekmektedir.
Kamu görevlisinin görevine aykırı olarak bir şeyi yapması yahut yapmamayı vaad etmesidir. Ancak rüşvet alma suçunun oluşması için kamu görevlisinin kendi görev alanına giren bir konuda kişiye menfaat sağlamalıdır. Örneğin vergi dairesinde çalışan bir memurunun para karşılığında kişilerin vergi borçlarını silmesi. Memurun rüşvet alması sonucunda görevini gereği gibi ifa etmemesi sonucu doğar.
Kamu görevlisi; kamusal bir faaliyet için sürekli, geçici yahut süreli olarak çalışan kişidir. Bu kişi atama yoluyla yahut seçilme yoluyla göreve katılmış olabilir. Öğretmen, polis, hakim, savcı, belediye başkanı, vali, kaymakam, noter yahut kamu yararına çalışan dernekler, halka açık anonim şirketler, kooperatifler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya bu nitelikte kurulmuş şirketler bunların bünyesinde faaliyet gösteren vakıflarda çalışan kişiler kamu görevlisi sayılmaktadır.
Rüşvet Suçu Şikayet Süresi ve Dava Zamanaşımı
Rüşvet suçu, şikayete tabi bir suç tipi değildir. Soruşturması ve kovuşturması re sen yapılır. Çünkü rüşvet suçunda korunmak istenen hukuki yarar kamu idaresinin güvenirliliğinin korunmasıdır. Bu nedenle şikayet aranmaksızın ilgili merciler tarafından suçun işlendiği öğrenildiğinde soruşturma başlatılır.
Rüşvet suçundan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılabilmesi için 15 yıllık dava zamanaşımı süresi söz konusudur. Bu süre içerisinde dava açılmamış yahut açılan dava sonuçlandırılmamışsa dava düşecektir.
Rüşvet Suçunda Hangi Mahkeme Görevlidir ?
Rüşvet suçunda görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir. Aslında ağır ceza mahkemesinde; cezanın üst sınırı 10 yıl ve daha üzeri olarak belirlenmiş suç tipleri yargılanmaktadır. Ancak kanunda özel olarak düzenlenmiş bazı suçlar vardır ve bunların üst sınırına bakılmaksızın ağır ceza mahkemesinin görev alanına girerler. İşte bu suç tiplerinden biri de rüşvet suçudur.
Rüşvet suçunun işlendiği yerdeki yargı çevresi de yetkili olacaktır. Yani suçun işlendiği yerin bağlı olduğu yargı çevresindeki ağır ceza mahkemesinde yargılama yapılır.
Rüşvet Suçunda Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi
Rüşvet suçunda etkin pişmanlık, devlet memurunun rüşvet alması yahut almak için anlaşması halinde; ilgili merciiler tarafından suçun işlendiğinin haberi alınmadan önce devlet memurunun kendisi bu mercilere haber verirse hakkında ceza verilmez.
Rüşvet veren yahut vermek için anlaşan kişi de ilgili merciiler tarafından suçun işlendiğinin haberi alınmadan önce kendisi bu mercilere haber verirse hakkında ceza verilmez.
Etkin pişmanlık, bir kişinin işlediği suçtan dolayı daha sonra kendi iradesiyle pişman olmasıdır. Kişinin etkin pişmanlıktan yararlanması için suçun meydana getirdiği olumsuzlukları kaldırması gerekir. Bu halde de işlediği suçtan dolayı verilecek cezada indirime gidilecektir.
Rüşvet Suçu Yargıtay Kararları
Yargıtay 5. Ceza Dairesi, Esas: 2014/ 7969, Karar: 2017 / 4169
Zabıt katibi olarak görev yapan kamu görevlisinin arama kararı çıkartılan iş yeri sahibinin yanına giderek iş yeri hakkında arama kararı çıkartıldığını haber etmesi ve adliyede bulunan dosyaları hakkında para karşılığında halledebileceğini ve ortadan kaldırabileceğini belirtmesi halinde rüşvet suçunu işlemiş olacaktır.
Yargıtay 5. Ceza Dairesi - Karar:2015/12729
Sanığın, adliyede tek hakim olarak tüm mahkemelere müstemiren bakmakla görevli katılanın odasına girip duruşma gününü sorduktan sonra masanın üzerine içinde 1.000 TL para bulunan sarı zarf bıraktığı, katılanın ne olduğunu sorması üzerine “bir şey değil yemek falan yersiniz dediği” somut olayda 5237 sayılı TCK’nın 6352 sayılı Kanunla değişiklik yapılmadan önceki 252/3. maddesinde rüşvetin bir kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle varılan anlaşma çerçevesinde bir yarar sağlaması olarak tanımlanmış olduğu da nazara alındığında, sanığın sözlerinin tarafı olduğu davaların lehine sonuçlanması amacına yönelik ve kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapmasını veya yapmamasını temin maksadıyla para teklifi boyutuna varmadığı, ancak sanığın söz ve davranışlarının kamu görevlisinin şeref ve saygınlığına saldırı niteliğinde olması sebebiyle kamu görevlisine hakaret suçunu oluşturacağı gözetilmeksizin, yazılı şekilde hüküm kurulması, bozmayı gerektirmiştir.
Yargıtay 5. Ceza Dairesi-K.
Kolluk birimine yapılan ihbar üzerine suç tarihinde aynı suçtan mahkumiyetine ve hakkındaki hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen sanık Ümit Güneş’e ait binanın bulunduğu adrese gidildiği, binada Pakistan ve Afganistan uyruklu 52 kişinin bulunduğunun tespit edildiği, Ümit’in olay yerine gelen polis memurlarına bu durumu görmemezlikten gelmeleri halinde kendilerine 1.000 Dolar vereceğini, şahısların Nedim isimli yabancı bir kişi tarafından Türkiye’ye sokulduğunu, Nedim’den 500 Dolar alıp üzerine 500 Dolar daha ilave ederek parayı vereceğini söylediği, Nedim’den gelecek parayı almak için Ümit’in görevli polis memurlarıyla birlikte Ali Paşa caddesine gittiklerinde sanık …’nın 500 Doları getirip Ümit’e verdiği, Ümit’in de bu parayı polislere vermek isterken olaya el konulduğu, böylelikle sanığın göçmen kaçakçılığı suçu ile ilgili işlem yapmamak üzere polislere para teklif ettiği kabul edilerek atılı suçtan mahkumiyetine karar verilmiş ise de; kolluk tarafından düzenlenen 14/07/2008 tarihli tutanakta, olaya konu yabancı uyruklu şahısların yakalandığı binanın Ümit Güneş’e ait olduğu ve bu şahıs tarafından görevli polis memurlarına rüşvet teklifinde bulunulduğu, teklife konu paranın 500 Dolarlık kısmının Ümit ile Nedim arasında yapılan telefon görüşmeleri sonucu Nedim tarafından gönderildiği hususlarına yer verildiği, Ümit’in aşamalardaki ifadelerinin de bu tutanakla uyumlu olduğu, sanık …’nın ise Nedim’in kendisinden lazım olduğunu belirterek para istediğini ve Ümit’e vermesini söylediğini, parayı verdikten sonra polis tarafından yakalandığını, rüşvet anlaşması konusunda bilgisinin bulunmadığını beyan ederek üzerine atılı suçlamayı kabul etmediği, oysa kamu görevlisinin görevinin ifası ile ilgili bir işi yapması veya yapmamasına bağlı olarak kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlanması hususunda, kamu görevlisiyle iş sahibinin serbest iradeleri ile rızaları uyuşarak rüşvet anlaşması yapılmasının suçun oluşumu için yeterli olduğu, menfaatin sağlanıp sağlanmamasının, miktarın tam olarak belli olup olmamasının veya rüşvete konu işin yerine getirilip getirilmemesinin suçun oluşumuna etki etmeyeceği dikkate alındığında, sanığın kamu görevlileriyle bir anlaşması bulunmadığı gibi rüşvet suçuna aracılık ettiğine dair savunmasının aksine mahkumiyetini gerektirecek her türlü şüpheden uzak, somut, kesin ve inandırıcı delil de olmadığı gözetilerek üzerine atılı suçtan beraatine karar verilmesi yerine yazılı şekilde mahkumiyet hükmü kurulması, bozma nedenidir
Yargıtay, 5. Ceza Dairesi, Esas: 2015/ 9445, Karar: 2017 / 4209
Yasaya aykırı olarak üretilen CD’lerin üretiminde bulunduğu depoyu tespit eden polis memurları, tutanak düzenlememek adına CD üreten kişilerden para talep etmiştir. CD üreten kişiler, polis memurlarının teklif etmiş olduğu parayı ödemişlerdir
Yargıtay 5. Ceza Dairesi - 2015/12729 karar
Rüşvet alan, talepte bulunan veya bu konuda anlaşmaya varan kişilerin yargı görevi yapan olması halinde uygulanması gereken nitelikli halin, yani cezada artırım gerektiren halin rüşvet vermeye teşebbüs ettiği kabul edilen sanık hakkında uygulanma olanağı yoktur
Sık Sorulan Sorular
Rüşvet Suçu Şikayet Süresi Nedir?
Rüşvet suçu şikâyete bağlı bir suçlardan değildir. Dolayısıyla soruşturması savcılık tarafından resen gerçekleşir. Şikâyete bağlı olmayan bir suç olmasından ötürü şikâyet değil ihbar yapılır. İhbar ise bir süre ile sınırlı değildir. Dava zamanaşımı süresi ise 15 yıldır.
