Fikri ve sınai mülkiyet hukuku, eser sahibi olan kişinin tüm maddi ve manevi haklarını koruyan bir hukuk dalıdır. Eser sahibinin izni olmadan kullanılması, çoğaltılması, dağıtılması veyahut patent hakkı, lisans gibi birçok konu bu alanda düzenlenmiştir. Bir eserin iktisadi olarak bir değer taşıması ve eser sahibinin emeğini taşıdığı için hukuk alanında korunma altına alınmıştır.
Fikri mülkiyet hakkı, bir kişinin kendisine ait eserini, eseri üzerindeki fikirlerini veya buluşlarını koruma altına alarak kişiye özgü yapması olarak düşünebiliriz. Yani bir kişinin kendi yaratıcılığını kullanarak ortaya çıkardığı müzik, edebiyat, bilim buluşları gibi fikirlerinin bir oluşum aşaması vardır. Bu aşamadan sonra koruma başlar ve hukuki haklar doğar. Bu hak eser sahibine, kısaca İzinsiz kullanılmasını önlemek veyahut kullanılması halinde hukuki yollara başvurma hakkını sağlar diyebiliriz. Burada ki mülkiyet kavramı ise, bir kişinin ortaya çıkardığı fikirleri üzerindeki hak sahipliğidir. Dolayısıyla fikri mülkiyet hakkının konusunu iktisadi değer taşıyan eserler oluşturmaktadır. Fikri mülkiyet hukukunun unsurları telif hakları ve sınai mülkiyet haklarıdır.
Bir eserin meydana gelmesiyle birlikte telif hakkı kendiliğinden doğmaktadır. Bir kişinin eserini kamuya sunmasıyla birlikte de koruma kendiliğinden başlamaktadır. Bildirime veyahut tescile ihtiyaç yoktur.
Sınai mülkiyet haklarında korumanın sağlanması için ise buluşun, tasarımın, markanın tescil ettirilmesi gerekmektedir. Sınai mülkiyet, bir yeniliğin, tasarımın, özgün ürünün; sahibi adına tescil edilmesini sağlayarak ticari hayattaki diğer ürünlerden ayırt edilmesini ve sadece kendisinin kullanım hakkına sahip olmasını sağlayarak ürünü özgünleştirir. Sınai hak kişiye ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmasını sağlamaktadır. Bir ürünün yapısına ve niteliğine göre; farklı bir sınai mülkiyet hakkı verilir.
Marka, bir ürünü diğer ürünlerden ayırt edilmesini sağlayan şekiller, harfler, kişi adları, sayı gibi her türlü ibare veya işaret diyebilir. Marka tescili sağlandıktan sonra artık o ürünü, diğer mal ve hizmetlerden ayırt eden unsurları değiştirilmeden bir başkası tarafından kullanılmaz. Marka tescili sağlanan bir ürün başkasına devredilebileceği gibi, miras yoluyla geçebilir. Aynı zamanda tescili sağlanmış bir markanın kullanım hakkı lisans konusu olabilir. Marka üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi ve teminat olarak gösterilmesi de mümkündür.
● Marka tesciline konu olacak ürünün ayırt edici bir isme sahip olması gerekir
● Marka tescil belgeleri ile ürün 10 yıl koruma altına alınır. 10 yıllık süre bitmeden yeniden uzatma sağlanması mümkündür.
● Markaya tescil başvurusu, Türk Patent Enstitüsü tarafından yapılmaktadır.
Marka sahibinin hakları, sınai mülkiyet kanunda belirlenmiştir. Marka haklarının başvuru yapan kişi üzerine tescil edilmesini sağlar.
Markanın tescili sağlandıktan sonra;
hak sahibinin, sınai mülkiyet hakkı tecavüze uğramış olabilir.
Marka hakkı tecavüze uğrayan kişi, uğramış olduğu bütün zararları talep edebilir. Aynı zamansa bu zarar miktarı belirlenirken de yoksun kaldığı kazanç miktarı ve markanın lisans hakkı verilmiş olsaydı alması gereken bedel miktarı da esas alınmaktadır. Tabi ki hak sahibinin itibarı da zarara uğrayacağı için ayrıca tazminat da isteyebilir. Marka hakkı ihlal edilen kişinin açabileceği davalar için de ayrıca iletişime geçerek bilgi alabilirsiniz.
Buluş sahibinin bulduğu ürünün belli bir süre boyunca üretebilme, kullanma ve satma hakkını korumaktadır. Dolayısıyla patenti alınmış bir ürün sahibinde izinsiz olarak üretilemez ve pazarlanamaz.
Bu kriterlere sahip olan buluş sahibi patent hakkı alabilir.
Türk Patent Enstitüsü’ne başvuru ile patent hakkı alınabilir. Patent başvuruları ulusal olabileceği gibi uluslararası da yapılabilir. Patent başvurusu halinde koruma süresi; incelemeli ve incelemesiz olmasına göre farklılık göstermektedir. Patent belgesi için Türk Patent Enstitüsü’ne, incelemeli patent başvurusu yapılmışsa koruma süresi 20 yıldır. İncelemesiz patent başvurusu halinde ise koruma süresi 7 yıldır. Her iki halde de süreler uzatılamaz. Süre sonunda hak kendiliğinden sona erer. Patent sahibi hakkından vazgeçmesi veyahut koruma süreleri boyunca yıllık ücretlerini ödememesi halinde patent hakkı sona erer.
● Patent sahibi kişi, patentini aldığı ürünü üretebileceği gibi, patentini satabilir. Bir kişi çeşitli veri tabanları ile herkese açık belgeleri işletmek veyahut bir teknik bir problemi çözmek istediğinde bulduğu buluşun daha önce patente konu olup olmadığına araştırmalıdır. Çünkü habersiz olarak benzer bir buluş yapılması halinde dahi, buluş daha önce patent ile koruma altına alındığı için buluşu kullanım hakkı olmayacaktır. Kullanması halinde de yaptırımlara tabi olacaktır.
● Patent hakkı sahibi, ürünün başkaları tarafından üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını yani ticari amaçlar için kullanılmasını önleyebilir.
● Patentin başkasına devri mümkündür. Hak sahibinin ölümü ile patent hakkı miras yolu ile mirasçılarına geçmektedir. Patentli bir ürün kullanılması için lisans olarak verilebilir. Aynı zamanda rehnedilmesi de mümkündür.
Faydalı model hakkına konu olacak buluşun tekniğin bilinen durumunu aşması kriteri aranmaksızın sanayinin herhangi bir dalında yenilik meydana getiren buluşlardır. Ancak bu buluşun koruma hakkı elde edebilmesi için aynı zamanda sanayiye de uygulanabilir olması gerekir. Faydalı model daha az maliyetli olarak ürüne koruma sağlamaktadır.
Patent ve faydalı model arasındaki farkı kriterlerden anlayabiliriz. Faydalı modelde tekniğin bilinen durumunun aşılması kriteri aranmaz. Aynı zamanda koruma süreleri de farklıdır. Faydalı model belgesi, buluş sahibine 10 yıl koruma süresi tanımaktadır. Faydalı model ile elde edilen haklar patent ile elde edilen haklarla aynıdır.
Bir ürünün tamamı veya belirli bir kısmında süslemenin; çizgi, şekil, renk, doku, esneklik gibi unsurlarla herkesin baktığı zaman algılayabileceği bir farklılık içermesidir. Herhangi bir benzeri olmayan yeni ve ayırt edici tasarımları korumaktadır. Endüstriyel tasarım hakkı için ürünün üretilmiş olması gerekmemektedir.
Bu kriterleri taşıyan tasarımlar için endüstriyel tasarım başvurusu yapılabilir. Endüstriyel tasarım hakkı için başvuru, Türk Patent Enstitüsü’ne yapılır. Tasarımın tescil işleminin gerçekleştirilmesiyle birlikte 5 yıllık koruma süresi elde edilir. Koruma süresi en fazla 25 yıla kadar uzatılabilir.
Tasarımın tescil işlemi gerçekleşmeden de koruma altına alınabilir. O halde de süre 3 yıldır.Tasarım hakkı sahibi izinsiz satış yapılmasını, üretilmesini, piyasa sunulmasını ve kullanılmasını engelleme hakkı elde etmektedir.
İş sözleşmesi çerçevesinde yapılmış olan tasarımların hak sahipliği işverene aittir. İşçi tarafından söz konusu tasarım işverenin iş yerinde, işverenin imkan ve sağladığı kolaylıklardan yararlanarak tasarımın üretilmiş olması gerekmektedir. İşçi bu halde tasarımın değerine ve önemine göre bedel isteyebilir.
Bir coğrafi bölgenin, yörenin kendisine has özellikleriyle oluşmuş belirgin bir niteliği, ünü veyahut bulunduğu yer, bölge, ülke ile özdeşlemiş olan ürünü gösteren ayırt edici işaretlerdir. Coğrafi işaretler 2’ye ayrılmaktadır:
Coğrafi işaretin tescili ile o yöredeki üretim yapan kişilerin, öncelikli olarak bu korumadan yararlanmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla ürünün kalitesinin korunması ve tüketiciye bu kalitenin garanti edilmesini sağlamaktadır.
Eser sahibi : Eser, kanunda tanımlanan eserlerden bir olması suretiyle; sahibine ait hususiyetleri ve nitelikleri yani ona ait özellikleri taşımasıdır.
Eser sahibine ait özellikleri ve kanunda sayılmış olan eserlerden birine girmiş olmasıyla birlikte sahibine 2 türlü hak sağlamaktadır:
Eser sahibinin mali ve manevi hakları tecavüze uğrarsa dava açma hakkına sahiptir. Bu davalar için iletişime geçerek bilgi alabilirsiniz.
Fikir ve sanat eserlerinin korunma süresi eser sahibinin hayatı boyunca devam eder ve ölümünden itibaren 70 yıl daha sürmektedir. Eser sahibinin ölümüyle birlikte eser alenileşmişse koruma; sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl daha korunur. Korunma süresi bittikten sonra eserin mali haklarından herkesin faydalanması söz konusu olmaktadır.
Fikir ve sanat eserlerinin korunması için tescil yaptırılmasına gerek yoktur. Ancak kayıt ve tescille birlikte davada ispat kolaylığı açısından yapılması faydalıdır. Eser sahibi Kültür ve Turizm Bakanlığına Kayıt ve Tescil İçin başvuruda bulunabilir.
Fikri ve sınai haklar avukatı ; Fikri ve sınai mülkiyet hukukundan doğan uyuşmazlıklarda hangi davayı açarak hakkınızı koruyabileceğiniz veyahut eseriniz, buluşunuz hakkında hangi haklara sahip olduğunuz konusunda size hukuki danışmanlık vererek yol gösterecektir. Bununla birlikte fikri ve sınai haklar avukatı marka, tasarım, patent, tescil işlemlerini veyahut Türk Patent Enstitüsü kararlarına iptal davasını açma veyahut lisans sözleşmesi gibi konuya ait bütün uyuşmazlıkların çözümü hakkında danışmanlık vermektedir.