İş Hukukunda Gece Çalışması ve Fazla Mesai Kuralları (2025)

Gece Çalışması Nedir? İş Kanunu’na Göre Tanımı

Gece çalışması, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesine göre en geç saat 20:00’de başlayıp en erken saat 06:00’da sona eren ve en fazla 11 saat süren çalışma dönemidir. Bu zaman dilimi dışındaki çalışmalar, gece çalışması olarak sayılmaz.

20.00–06.00 Saat Aralığı

İş Kanunu’nun 69. maddesinde düzenlenen bu saat aralığı, kamu düzenine ilişkindir. Dolayısıyla işveren işçi aleyhine saatlerde herhangi bir değişiklik yapamaz, fakat lehine değişiklik yapılabilir. Bu saat aralığının da temel sınırlamaları bulunmaktadır:

• Çalışma, 7,5 saati aşamaz. İşçi 7,5 saatin üzerinde çalıştırılmışsa, işveren hem fazla mesai ücreti ödemek zorunda kalır hem de idari para cezasına çarptırılır. Bu süre yalnızca turizm, özel güvenlik, sağlık, petrol arama gibi belirli sektörlerde işçinin yazılı onayı ile aşılabilir.
• 7,5 saat, onay olmaksızın aşılmışsa 45 saat olan haftalık çalışma süresinin aşılıp aşılmadığına bakılmaksızın fazla mesai ücreti ödenir.
• İşçinin gece çalışması yaptığı bir hafta sonrasında, vardiya değişimi ile gündüz çalışmasına geçmesi gerekir. Böylece nöbetleşe sistem korunur.
• Vardiya değiştirilecek işçiye en az 11 saat kesintisiz dinlenme süresi verilmeden yeni vardiyada çalıştırılması yasaktır.

Kadın ve Genç İşçilerde Sınırlamalar

İş Kanunu, gece mesaisi bakımından bazı gruplara özel sınırlama getirmektedir:

• Sanayiye ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.
• 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılabilmeleri için işyeri hekiminden gece vardiyasında çalışmasında sakınca olmadığına dair sağlık raporu almaları gerekir.
• Hamile olan kadın işçiler, bunu sağlık raporu ile belgelendirdiklerinde hamileliğin 24. haftasından doğuma kadarki süre zarfında gece çalıştırılamazlar.
• Yeni doğum yapmış emziren kadın işçiler, doğumdan itibaren 1 yıl süreyle gece çalıştırılamazlar.

Fazla Mesai Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai, İş Kanunu’nun 41. maddesine göre işçinin normal haftalık çalışma süresi olan 45 saatin üzerinde yaptığı her türlü çalışmayı kapsar.

Haftalık 45 Saati Aşan Çalışma

Haftalık çalışma süresi olan 45 saatin aşılması durumunda fazla mesai söz konusu olur. 45 saati aşan her bir saatlik çalışma fazla çalışma olarak değerlendirilir. Fazla mesai, ancak işçinin onayı ile yapılabilmektedir.

Saat Başı Ücret Oranı

Fazla mesai ücreti, işçinin normal saatlik ücretinin %50 fazlası şeklinde ödenmelidir. Ayrıca işçi, isterse fazla mesai karşılığında ücret yerine izin talep edebilir. Bu durumda her bir fazla mesai saatine karşılık 1 saat 30 dakika serbest zaman verilir.

Gece Mesaisinde Fazla Çalışma Kuralları

Gece vardiyasında çalışan bir işçinin fazla mesai yapması durumunda hem gece çalışması hem de fazla mesaiyle ilgili yasal düzenlemeler birlikte geçerlilik kazanır. Bu nedenle işveren, her iki hakkın da gerektirdiği uygulamaları eksiksiz yerine getirmek zorundadır. Yerine getirmediği takdirde hukuki sorumluluklarla karşılaşabilir.

Aynı Anda İki Hak Doğar Mı?

Evet, gece saatlerinde yapılan çalışma sonucunda işçiye çifte hak doğmuş olur.

Bu haklardan ilki gece çalışması farkıdır. Gece saatlerinde (20.00-06.00) yapılan çalışma, işçinin normal ücretine ek olarak gece zammı ödemesi yapılmasını gerektirir. Diğer hak ise, fazla mesai farkıdır. Bu hak ise yukarıda bahsedilen 45 saati aşan çalışma saatleridir ve en az %50 zamlı ücret gerektirir. İşçi kendisi isterse zam yerine serbest zaman kullanabilir.

İzin ve Ücret Farkları

Gece vardiyasında fazla mesai yapan işçi yukarıda bahsedilen iki zamdan da yararlanır. Yani hem gece zammını hem de fazla mesai zammını kazanmış olur.

İzin hakkı konusunda ise işçi, fazla mesai ücretini serbest zamana çevirebilirken (1,5 saat) gece çalışmasından kazandığı ücreti serbest zamana çeviremez.

Fazla Mesai Onayı ve Yazılı Sözleşme Şartı

İşçinin fazla mesai yapması, işçinin rızasına bağlıdır. Rıza olmadan fazla mesai yaptırılamaz.

İşçinin Açık Rızası Gerekli Mi?

Fazla mesai için işçiden yazılı onay alınması gerekir. Bu onay tercihe bağlı olarak iş sözleşmesi imzalanırken de alınabilir, her yıl başında yazılı olarak da yenilenebilir. İşçinin onayı olmadan yaptırılan fazla mesai işçinin fesih hakkını doğurur. Ayrıca işverene de idari para cezası uygulanır.

İç Yönetmelik Hükümleri

İşyerinin fazla mesaiye dair iç yönetmeliği varsa, bu düzenlemenin varlığı ve içeriği işçiye açıkça bildirilmelidir. Yönetmeliğin yalnızca varlığı, işçinin rızası yerine geçmemektedir. Rıza her işçiden bireysel düzende alınmalıdır.

2025 Yılındaki Değişiklikler ve Güncel Ücretler

2025 yılı itibarıyla, hem fazla mesai hem de gece çalışması ücretleri, yeni asgari ücret tarifesi esas alınarak hesaplanmaktadır.

Brüt Asgari Ücret Üzerinden Hesaplama

2025 yılında brüt asgari ücret 26.005,50 TL’dir. Buna göre;

• Saatlik brüt ücret: 26.005,50 / 225 saat = 115,58 TL
• Fazla mesai ücreti: 115,58 x 1,5 = 173,37 TL

Güncel Bordro Örnekleri

Ücret Kalemi	Tutar (TL)	Açıklama
Brüt Asgari Ücret	26.005,50	2025 yılı brüt asgari ücret
Saatlik Brüt Ücret	115,58	26.005,50 ÷ 225 saat
Gece Çalışması (60 saat)	1.734,00	60 saat × 115,58 TL × %25
Fazla Mesai (20 saat)	3.467,40	20 saat × 115,58 TL × 1.5
Toplam Ek Ücret	5.201,40	Gece + Fazla Mesai farkı
Toplam Brüt Ödeme	31.206,90	26.005,50 + 5.201,40

Hak İhlalinde Başvuru Süreci ve Mahkeme Yolu

İşçi, fazla mesai ya da gece mesaisi haklarını alamadığı durumda hukuki yollara başvurabilir.

İş Müfettişine Şikâyet

İşçi, ilk etapta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı iş müfettişlerine başvurarak işyerindeki uygulamayı şikâyet edebilir. İş müfettişi denetim yapar ve idari yaptırım uygulayabilir.

Arabuluculuk ve Dava Süreci

Eğer şikâyet sonuçsuz kalmışsa, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’na göre zorunlu arabuluculuk aşamasına geçilmelidir. Anlaşma burada da sağlanamamışsa işçi, “işçi alacağı davası” açabilir. Bu dava İş Kanunu uyarınca işçilerin işverenlerine karşı açtıkları davadır.