İstanbul Barosu'na kayıtlı olan Avukat Mehmet Genç, mezun olduğu tarihten bu yana avukatlık mesleğini aralıksız olarak sürdürmektedir. İstanbul Barosu bünyesinde kurduğu avukatlık bürosuyla Ceza Hukuku, Miras Hukuku, Gayrimenkul Hukuku, Bilişim Hukuku başta olmak üzere birçok hukuk alanında avukatlık faaliyeti göstermektedir.
Devamını Oku
GBT, “Genel bilgi toplama” kolluk kuvvetlerinin haklarında yakalama, tutuklama, yurtdışına çıkış yasağı düzenlenen kişiler hakkında bilgi toplanarak kurulan sistemdir. Anayasa Mahkemesine göre kişisel veri, kimliği belirli/belirlenebilir olması şartıyla kişiye ilişkin bütün bilgileri ifade etmektedir. Doktrinde bazı yazarlara göre de kimlik bilgilerinin yanında yakalama emri, tutuklama kararı, yurt dışına çıkış yasağı kararları ve derdest ceza yargılamasına ilişkin verilerin işlendiği bir sistem olan GBT’deki bilgiler, kişisel veri niteliğindedir. GBT uygulaması ile kolluk görevlileri; şehir merkezleri, eğlence alanları, havalimanları, ulaşım araçları gibi kamuya açık alanlarda bulunan ve oradan geçen kişiler hakkında sorgulama yapılır.
Sorgulama kimlik bilgisi üzerinden yapılır ve GBT sistemine kayıtlı bilgiler ortaya çıkar. Yani söz konusu sorgulamanın yapılabilmesi için kolluk görevlisi öncelikle kişiyi durdurur ve kimlik bilgilerini öğrenir. Kişinin durdurulması ise bir yerden başka bir yere giden kişinin geçici süreyle bekletilmesidir. Kolluk faaliyeti adli ve idari kolluk faaliyeti olarak ikiye ayrılır. Kolluk görevlilerinin somut bir suç şüphesi olmadan hakkında yakalama emri olan belirsiz sayıda kişiyi yakalamak amacıyla yaptığı “rutin” GBT uygulaması idari kolluk faaliyetidir. İdari kolluk faaliyetinin yaptığı bu işleme tarama da denir. Ancak ceza soruşturmasından sonra yakalanan şüphelinin veya şüpheli kişinin yakalanması için suç yerindeki kişilerin GBT sorgusu yapılması ise adli kolluk faaliyetidir.
GBT sisteminde kişisel verilerin tutulması ve kullanılması özel yaşama saygının ihlalini oluşturabilir. Sistemin bahsettiğimiz yönerge ile yasal dayanağı vardır. Ancak örneğin yakalansalar da bazı suçları işleyen kişiler hakkındaki kayıtların yasal dayanağı bulunmamaktadır. Ayrıca Bilgi Toplama Yönergesi olarak bahsettiğimiz yönerge Resmi Gazete’de ‘’Hizmete özel’’ olduğu gerekçesiyle yayınlanmamıştır ve vatandaşların erişimine kapalıdır. Bu nedenle maddeleri buraya ekleyemiyoruz. Genel Bilgi Toplama sisteminde aşağıdaki veriler elde edilmektedir;
Adli sicil kaydı adli sabıkaların belgelenmesi için kurulan bir sistemdir. Adli sicil kayıtlarında kesinleşmiş cezalar ve güvenlik tedbirleri işlenir. Bu bilgiler Türk mahkemelerince karar verilmesinin yanı sıra yabancı ülke mahkemelerinin verdiği kararların Türk hukukunda tanınması ile de sisteme girilir. Yabancı mahkemelerin Türk vatandaşları için verdiği kararları tanınır. Ayrıca Türkiye’de suç işlemiş olan yabancılar için de kayıt açılır. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi ile ilgili kararlar soruşturma ve kovuşturma ile bağlantılı olarak işlenebilir.
GBT sisteminde, haklarında bir yakalama emri olan veya kovuşturma yürütülenlere ilişkin bilgilerin tutulduğunu açıklamıştık. Adli sicil ise adli sabıkaların belgelenmesi, güvenilir bir şekilde işlenmesi amacıyla kurulan sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. 57. Adli sicil kayıtları, kesinleşmiş ceza ve güvenlik tedbirlerine mahkûmiyete ilişkin bilgilerin işlenmesiyle oluşturulmaktadır (5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m. 1). Bu bilgiler, hakkında Türk mahkemeleri veya yabancı ülke mahkemeleri tarafından kesinleşmiş ve Türk hukukuna göre tanınan mahkûmiyet kararı bulunan Türk vatandaşları ile Türkiye’de suç işlemiş olan yabancıların kayıtlarına ilişkindir (5352 sayılı Kanun m. 2).
Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları dışında, kamu davasının açılmasının ertelenmesine ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin kararlar ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından istenmesi halinde verilmek üzere işlenmektedir (5352 sayılı Kanun m. 6/1). Ayrıca karşılıksız yararlanma suçunda etkin pişmanlıktan yararlanması dolayısıyla şüpheli, sanık veya hükümlü hakkında verilen kararlar da adli sicilde bunlara mahsus bir sisteme işlenmektedir (5352 sayılı Kanun m. 6/2). Adli sicildeki bilgiler a) Cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması, b) Ceza mahkûmiyetini bütün sonuçlarıyla ortadan kaldıran şikâyetten vazgeçme veya etkin pişmanlık, c) Ceza zamanaşımının dolması, d) Genel af hallerinde, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce silinerek arşiv kaydına alınmaktadır (5352 sayılı Kanun m. 9/1). Ayrıca bu bilgiler, ilgilinin ölümü üzerine tamamen silinmektedir (5352 sayılı Kanun m. 9/2).
Öte yandan Türk vatandaşı hakkında yabancı mahkemeden verilmiş ve kesinleşmiş olan mahkûmiyet kararının, Türk hukuku bakımından doğurduğu hak yoksunluklarına ilişkin olarak Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, mahkemece verilen kararlar ise kesinleştiği tarihten itibaren mahkûmiyet kararında belirtilen sürenin geçmesiyle Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce adlî sicil kayıtlarından çıkartılarak arşiv kaydına alınmaktadır (5352 sayılı Kanun m. 9/3).
Ülkemizde kolluk kuvvetlerinin GBT (Genel Bilgi Toplama) sorgulaması işlemi, genel olarak ilgili kişilerin kimlik bilgileri, araç plakaları veya diğer belirleyici bilgileri kullanılarak gerçekleştirilir. Bu sorgulamanın temel amacı, emniyet güçleri tarafından güvenliğin sağlanmasıdır. Ancak bilinenin aksine polis GBT sorgulamalarını yasalar uyarınca gerçekleştirmekte, rastgele yapmamaktadır. Polisin GBT sorgulaması yapabilmesinin birtakım şartları bulunmaktadır. Bu şartların temelini Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu (PVSK) oluşturmaktadır. Bu PVSK madde 4/A’da sayıldığı üzere sırasıyla şu şekildedir.
GBT sorgulamaları genellikle aşağıdaki durumlarda yapılır:
Bireyler, kendi adli sicil durumlarını e-Devlet üzerinden sabıka kaydı (adli sicil kaydı) sorgulama yöntemiyle öğrenebilirler. Ancak, GBT sistemi bireylerin doğrudan erişimine açık değildir. Ve bu sistemde çok daha fazla bilgi yer almaktadır. Adli sicil kaydında sadece kesinleşen cezalar yer alır. GBT’de ise savcılık veya mahkeme tarafından verilen yakalama kararları veya gıyabi tutuklama kararları da görünür.
Türkiye’de Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma tarafından kullanılan bir sistemdir. Kişilerin Sabıka kaydı, aranma durumu, kayıp ihbarı gibi bilgileri içerir. Ancak GBT sorgulaması herkes tarafından yapılamaz.; sadece yetkili kolluk kuvvetleri tarafından gerçekleştirilir.
Bu belgeye Adalet Bakanlığına bağlı olan Adalet Saraylarına giderek elde edebilirsiniz. Büyük şehirlerde de bu belgeye yaşadığınız yerin adliye sarayına giderek ulaşabilirsiniz
GBT sistemine girilen formların iptal edilmesi bilgi toplama birimlerince resen yapılabileceği gibi söz konusu kişi ya da vekilin yazılı müracaatı ile de yapılabilir. Kayıtların silinmesi form iptali şeklinde olur ve iki şekildedir. Birincisi Bilgi Toplama Yönergesi m. 9/b’deki suçlara girmeyen suçlar için açılan bilgi formları kişilerin yakalanması halinde imha edilir. İkincisi ise Bilgi Toplama Yönergesi m. 9/b’deki suçlara giren bilgi formları koşullar oluştuğu takdirde iptal evrakı ekinde arşive alınır. Önemli olan ikinci kısımdır üzerinde durmak gerekirse;
Bilgi Toplama Yönergesi m.9/b kapsamına giren bir suçun işlenmesi ile açılan bilgi formu farklı iptal koşullarına tabi olabilir. Örneğin yakalama emri olursa farklı kovuşturma aşamasında olursa farklı iptal koşulları uygulanır. Yakalama emri varsa kişi yakalandıktan sonra form düşümü işlemi yapılır. Yani bilgi formuna ‘’Yakalandı.’’ kaşesi vurulur. Kişi yakalama kararı olanların listesinden çıkartılır ancak bilgi formu imha edilmez tasnife alınır. Kovuşturma evresinde ise kişi hakkında bazı kararlar verilirse bilgi formu tasnife alınır. Bu kararlar şöyledir:
Kararın kesinleşmesi ile birlikte kişinin hakkındaki bilgi formu imha edilmez ancak tasnife alınır. Ancak bu kuralın bir istisnası vardır. Söz konusu madde kapsamına giren suçları işleyen çocuk ise istisna kapsamına girer. Şöyle ki; beş sene içinde bu suç türlerinden birini tekrar işlemezse hakkında oluşturulan bilgi formu tamamen silinmektedir yani imha edilmektedir. Ayrıca sanık hakkında verilen bazı kararlar da bilgi formunun iptal edilesinde dikkate alınmaz. Bunlar da şöyledir;
( ) ASLİYE CEZA MAHKEMESİ
TALEPTE
BULUNAN
SANIK : …….. –TC. ……
ADRES :
KONU : GBT kaydının silinmesi talebi
AÇIKLAMALAR :
Ben, …………… ceza mahkemesinde yargılandım ve beraatıma karar verildi. Bu yüzden GBT kaydımın silinmesini talep etmekteyim. GBT kaydı nedeni ile günlük hayatta zan altında kalmaktaydım.
Bundan dolayı GBT kaydımın silinmesini, yukarda yazılı adresime bilgi verilmesini saygılarımla arz ederim. …../……/….
Sanık……..
Eki :
Bir Adet Nüfus Cüzdan sureti
GBT kayıtlarının silinmesi, bireylerin hakları ve güvenliği açısından önemli bir konudur. GBT sistemi, bir kişinin geçmişteki suçları veya yasal durumu hakkında bilgi sağlayarak, güvenlik güçlerinin karar verme süreçlerine katkıda bulunur. Ancak, zamanla bu bilgilerin güncelliğini yitirmesi veya bazı durumlarda yanlış veya haksız yere kaydedilmesi, kayıtların silinmesini gerekli kılabilir.
GBT kayıtlarının silinmesi için genellikle şu adımlar izlenir:
GBT kayıtlarının silinmesi, bireylerin haklarını koruma ve sosyal hayata yeniden kazandırma açısından önemlidir. Ancak bu süreç, dikkatli bir değerlendirme ve uygun prosedürler gerektirir. Bu nedenle, haklarına sahip çıkan bireylerin, bu süreç hakkında bilgi sahibi olması ve gerektiğinde resmi başvurular yapması önemlidir.