İstanbul Barosu'na kayıtlı olan Avukat Mehmet Genç, mezun olduğu tarihten bu yana avukatlık mesleğini aralıksız olarak sürdürmektedir. İstanbul Barosu bünyesinde kurduğu avukatlık bürosuyla Ceza Hukuku, Miras Hukuku, Gayrimenkul Hukuku, Bilişim Hukuku başta olmak üzere birçok hukuk alanında avukatlık faaliyeti göstermektedir.
Devamını Oku
Ceza yargılamalarında normal şartlarda, kural olarak tarafların dosyaya erişim hakkı vardır. Ancak bazı hallerde bu ilkeye istisna getirilerek gizlilik kararı verilebilir. Gizlilik kararı verildiğin andan itibaren davanın tarafları, avukatları dahil olmak üzere kimsenin dosya üzerinde erişim hakkı kalmaz. Bu karar, davanın sağlıklı ilerlemesi, delillerin korunması, tanıkların güvenliği ya da devlet sırrı niteliğindeki bilgilerin ifşa edilmemesi gibi sebeplerden dolayı alınır.
Özellikle ceza davasında gizlilik kararı, soruşturma sürecinde büyük önem taşır çünkü delillerin karartılmasını engellemek, aynı zamanda şüphelinin haklarını da dengelemek gerekir.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 157. maddesi soruşturmanın gizliliğini temel kural olarak kabul eder.
CMK m. 157: Kanunun başka hüküm koyduğu hâller saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir.
Bu maddeye göre, kamu davası açılıncaya kadar yapılan işlemler gizlidir.
Ayrıca CMK m. 153, şüpheli müdafinin dosyayı inceleme yetkisini bazı durumlarda sınırlandırır. (Şüpheli müdafi: ceza yargılamasında sanığı savunan avukattır.) Bu kısıtlama, özellikle delillerin toplanma aşamasında etkili olur. Ancak unutulmamalıdır ki savunma hakkı tümüyle ortadan kaldırılamaz.
Soruşturma dosyasında gizlilik, şüpheli hakkında delil toplanırken bilgi sızmasını engeller. Özellikle örgütlü suçlar, terör davaları veya çok sayıda sanıklı dosyalarda bu uygulama sıkça görülür.
Kovuşturma aşamasında gizlilik ise çoğunlukla duruşmaların kamuya kapatılmasıyla gerçekleşir.
Bazı hallerde gizlilik kararımın verilmesi gerekli olur. Bu gerekli durumlara aşağıdaki başlıklarda değineceğiz.
Bazı dava türlerinde tanıkların veya mağdurların hayatı tehlikeye girebilir. Bu durumlarda tanık güvenliği gizlilik gerekçesiyle duruşmalar kapalı yapılır veya kimlik bilgileri gizlenir. Cinsel suçlarda ise mağdurun psikolojik bütünlüğünü korumak için ifadeler kapalı duruşmada alınır. Bazı durumlarda ise mağdurların yüz yüze ifade vermesi yerine SEGBİS gibi teknik yöntemler kullanılarak gizlilik sağlanır. (SEGBİS, tarafların bulundukları yerden güvenli şekilde sesli ve görüntülü bağlanmasını sağlar.)
Bir davada devlet güvenliğini ilgilendiren belgeler bulunuyorsa, mahkemenin gizlilik yetkisi devreye girer. Örneğin, istihbarat raporları veya terörle mücadeleye ilişkin belgeler kamuya açıklanamaz. Aynı şekilde kişisel veriler, aile hayatına dair mahrem bilgiler de gizlilik kapsamına alınabilir. Bu uygulama, sadece sanık veya mağdurların değil, toplumun genel güvenliği açısından da önem taşır.
Gizlilik kararının verilmesi hâkimin veya soruşturma aşamasında sulh ceza hâkiminin yetkisindedir. Karar, gerekçe gösterilerek verilmeli ve denetime açık olmalıdır.
Hâkim, somut olayın özelliklerini değerlendirir ve gizlilik kararı verme yetkisini buna göre kullanır. Hâkim, gizlilik kararının zorunlu olup olmadığını, adil yargılamaya zarar verip vermeyeceğini dikkate alır. Bu yetki sınırsız değildir; gizlilik ancak somut tehlike veya kamu yararı söz konusuysa uygulanabilir.
Cumhuriyet savcısı, delillerin güvenliği ya da tanıkların korunması amacıyla gizlilik talep edebilir. Bu durumda hâkim talebi değerlendirir ve uygun görürse gizlilik kararı verir. Dikkat edilmelidir ki, soruşturma aşamasındayken gizlilik kararını ancak Cumhuriyet Savcısı talep edebilir. Savcının rolü, delilleri korumak ve soruşturmayı tehlikeye sokabilecek bilgi sızıntılarını önlemek amacıyla bu talebi gerçekleştirmektir.
Gizlilik kararı, yargılamanın seyrini önemli ölçüde etkiler. Çünkü hakim tarafından verilen gizlilik kararı ile; taraflar dahil olmak üzere herkesin dosyaya erişimi kısıtlanır. Aynı zamanda kamuya açık yargılamalarda da kısıtlanmalar meydana gelebilir.
Normal şartlarda müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir (CMK m. 153/1). Gizlilik kararı verildiğinde müdafinin dosyayı inceleme hakkı kısıtlanabilir. Ancak bu karar ancak CMK m. 153/2’de bahsi geçen suçlara ilişkin yürütülen soruşturmalarda verilebilir.
Basına kapalı duruşma, gizlilik kararlarının en görünür sonuçlarından biridir. Özellikle cinsel suçlar, çocukların taraf olduğu davalar ve devlet güvenliğiyle ilgili dosyalarda duruşmaların kamuya kapatılması yaygın bir uygulamadır. Bu sayede hem mağdur korunur hem de kamu düzeni güvence altına alınır.
Gizlilik kararları tarafların haklarını doğrudan etkiler. Dolayısıyla bu hususta hak kayıpları yaşanmaması ve keyfi uygulamalar meydana gelirse bunların önüne geçilebilmesi adına birtakım iç denetim mekanizmaları varlığını sürdürmektedir.
CMK m. 267’ye göre, hâkim kararları ile kanunun gösterdiği hâllerde, mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir. Gizlilik kararı da yargısal bir karardır. Dolayısıyla tarafların gizlilik kararına itiraz hakkı vardır.
Gizlilik kararına itiraz kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde yapılmalıdır. Bu süre içinde sulh ceza hâkimliğine başvurularak kararın kaldırılması talep edilebilir.
Gizlilik kararlarının orantısız uygulanması halinde taraflar Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilir. Eğer gizlilik kararı adil yargılanma hakkını ihlal ediyorsa, mahkeme ihlal kararı verebilir. Ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), gizlilik uygulamalarını ifade özgürlüğü ve adil yargılanma hakkı bakımından denetler. AİHM gizlilik kararları, Türkiye’deki uygulamaları da doğrudan etkileyen içtihatlar doğurmuştur. Çünkü Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine (AİHS) tabi olduğundan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin kararları da Türk yargısına etki etmektedir.
Son yıllardaki düzenlemelerle birlikte gizlilik taleplerinin kriterlere bağlanması hedeflenmiştir. Özellikle tanık güvenliği, mağdurun psikolojik bütünlüğü, devlet sırrı niteliğindeki belgeler ve kamu düzeni gerekçeleri açıkça sayılmıştır.