Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Nedir? (TCK 158)
Türk Ceza Kanunu'nun 158. maddesi, "Niteliği İtibariyle Dolandırıcılık" suçunu düzenlemektedir. Bu maddeye göre:
(1) Niteliği itibariyle dolandırıcılık suçu, bir kimsenin, başkasının hukuki muamelesine konu olan mal veya parasını, kendi veya başkası yararına haksız olarak elde etmek veya başkasını zarara uğratmak amacıyla, yanıltıcı davranışlarda bulunarak, onu kandırması ve böylece haksız bir kazanç sağlamasıdır.
(2) Niteliği itibariyle dolandırıcılık suçu, hukuki muameleye konu olan mal veya parası ile birlikte, niteliği itibariyle değeri bulunan belgelerin düzenlenmesi suretiyle işlendiğinde, bu belgelerin düzenlenmesi de dolandırıcılık suçunu oluşturur.
(3) Niteliği itibariyle dolandırıcılık suçu, mağdurun veya başka bir kimsenin hayatı, vücut veya cinsel dokunulmazlığına ilişkin yükümlülük veya sorumluluğu bulunan bir kamu görevlisince veya bunların yanında çalışan kimse tarafından işlendiğinde, bu fiil nitelikli dolandırıcılık suçu olarak kabul edilir.
Yukarıdaki maddeden de anlaşılacağı üzere, nitelikli dolandırıcılık suçu, dolandırıcılık suçunun belirli niteliklere sahip bir şeklidir. Nitelikli dolandırıcılık suçu, özellikle kamu görevlileri veya bu görevlilerle birlikte çalışan kişiler tarafından işlendiğinde daha ağır cezaları öngörmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Şartları
Türk Ceza Kanunu'nun 158. maddesi uyarınca, nitelikli dolandırıcılık suçu şu şartları taşımalıdır:
- Hukuki muameleye konu olan mal veya parasının yanı sıra niteliği itibariyle değeri bulunan belgelerin düzenlenmesi suretiyle işlenmiş olması, veya mağdurun veya başka bir kimsenin hayatı, vücut veya cinsel dokunulmazlığına ilişkin yükümlülük veya sorumluluğu bulunan bir kamu görevlisince veya bunların yanında çalışan kimse tarafından işlenmiş olması.
- Nitelikli dolandırıcılık suçunun işlenmesinde, dolandırıcılık suçunda olduğu gibi, hukuka aykırı bir amaç güdülmüş olması gerekmektedir. Bu amaç, başkasının hukuki muamelesine konu olan mal veya parasını kendi veya başkası yararına haksız olarak elde etmek veya başkasını zarara uğratmak amacıdır.
- Dolandırıcılık suçunda olduğu gibi, nitelikli dolandırıcılık suçunda da yanıltıcı davranışlarda bulunulmuş olması gerekmektedir. Bu yanıltıcı davranış, mağdurun zihninde bir yanılgı yaratmak veya mevcut yanılgıyı devam ettirmek için kullanılan bir araçtır.
- Nitelikli dolandırıcılık suçunda, dolandırıcılık suçunda olduğu gibi, kandırma hareketinin sonucu olarak bir haksız kazanç elde edilmiş olması gerekmektedir.
- Nitelikli dolandırıcılık suçu, dolandırıcılık suçundan daha ağır cezaları öngördüğü için, nitelikli dolandırıcılık suçu işleyen kişinin kastının daha yoğun olması gerekmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda İspat
Nitelikli dolandırıcılık suçu, mağduru veya bir başka kişinin hayatı, vücut veya cinsel dokunulmazlığına ilişkin yükümlülük veya sorumluluğu bulunan bir kamu görevlisi veya onların yanında çalışan bir kişi tarafından işlendiğinde veya hukuki işleme konu olan mal veya paralarının yanı sıra niteliği itibariyle değeri olan belgelerin düzenlenmesi suretiyle işlendiğinde, dolandırıcılık suçuna göre daha ağır cezalar öngörülmektedir.
Nitelikli dolandırıcılık suçuyla ilgili suçun ispatı, genellikle dolandırıcılık suçunda olduğu gibi mağdurun beyanı, deliller ve tanık ifadeleriyle yapılır. Ancak, nitelikli dolandırıcılık suçunun işlenmesi durumunda, belgelerin kullanımı gibi teknik konuların yanı sıra, kamu görevlisi veya çalışanın işlediği suçun ispatı da gerekmektedir.
Özellikle, kamu görevlisi veya çalışanın işlediği nitelikli dolandırıcılık suçu durumunda, bu kişilerin sahip olduğu yetkilerin kullanımı, yetki aşımı, usulsüzlük veya yolsuzluk gibi hususların da ispatlanması gerekmektedir. Bu nedenle, delillerin toplanması ve sunulması sürecinde özellikle teknik uzmanların ve uzman tanıkların ifadeleri de son derece önemlidir.
Nitelikli dolandırıcılık suçu, daha ağır cezaları öngördüğü için, suçun ispatı konusunda titizlikle hareket edilmesi ve adil bir yargılama sürecinin sağlanması gerekmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Cezası
Dolandırıcılık suçunun;
- Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle,
- Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle, c) Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,
- Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle, g) Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle,
- Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında,
- Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle,
- Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla,
- Sigorta bedelini almak maksadıyla,
- Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle,
İşlenmesi halinde, üç yıldan on yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
Kamu görevlileriyle ilişkisinin olduğundan, onlar nezdinde hatırı sayıldığından bahisle ve belli bir işin gördürüleceği vaadiyle aldatarak, başkasından menfaat temin eden kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Para Cezasına Çevrilmesi
Hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi için alt sınır 1 yıldır. Bu sebeple nitelikli dolandırıcılık suçu neticesinde verilecek olan hapis cezası adli para cezasına çevrilemeyecektir. Ayrıca belirtmek gerekir ki nitelikli dolandırıcılık suçunun yaptırımı olarak hapis cezası ve 5000 güne kadar adli para cezası öngörülmüştür.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Zamanaşımı
Dolandırıcılık suçunun temel hali bakımından öngörülen dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Eğer nitelikli hal söz konusu ise dava zamanaşımı süresi 15 yıl olacaktır.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması
CMK'nın 231. maddesi gereğince, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilmesi için, sanığın kişiliği, yaşayışı, iş ve güç durumu, suçun işleniş biçimi, suçun işlenişindeki amaç ve saikler, suçun işlenişindeki öğretiler, sanığın duruşmadaki tutumu, mağdur zararının durumu, kamu yararının gerektirdiği diğer sebeplerin değerlendirilmesi sonucunda, sanığın suç işlemeyeceğine ve toplum için zararlı bir unsur olmadığına kanaat getirilmesi gerekmektedir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildiğinde, mahkeme, sanığa belirli bir süre boyunca suçunu ceza evinde değil toplum içinde çekmesi için zaman verir. Bu süre içinde, sanık yeniden bir suç işlemezse, mahkeme kararı gereği cezasız kalır. Ancak, sanık bu süre içinde yeni bir suç işlerse, tüm cezalar uygulanır.
HAGB kararı sanığa verilen ceza, 2 yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası ise verilebilir. Bu durumda gerekli olan koşulların da sağlanması halinde verilecek hükmün açıklanmasının 5 yıl süreyle geriye bırakılmasına hükmün açıklanmasının geri bırakılması denir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, 2 yıl ve altındaki hapis cezası hükümlerinin infazını engellemektedir. Nitelikli dolandırıcılık suçuna öngörülen ceza bu sınırın üzerinde olduğundan HAGB hükümlerinin uygulanması mümkün olmayacaktır.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Ceza İndirimi
Türk ceza kanununun 159. Maddesinde dolandırıcılık suçun neticesinde verilecek cezada hangi durumda indirim yapılabileceği gösterilmiştir. Buna göre:
- Dolandırıcılığın, bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla işlenmesi halinde, şikayet üzerine, altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Cezayı Artıran Haller
Nitelikli dolandırıcılık ve basit dolandırıcılık suçlarının, üç veya daha fazla kişi tarafından örgütlenerek işlenmesi halinde ceza yarı oranında artırılacaktır. Ayrıca, bu suçların suç işlemek için teşkil edilmiş bir örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenmesi durumunda, ceza bir kat artırılacaktır. Bu tür suçların örgütlü şekilde işlenmesi, suçun daha planlı ve sistemli bir şekilde gerçekleştirilmesi anlamına gelir ve bu nedenle cezanın daha ağır olması gerekmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Etkin Pişmanlık
Nitelikli dolandırıcılık suçunda, failin gerçekleştirdiği suç nedeniyle pişman olması ve suçun yarattığı zararı ortadan kaldırmaya çalışması etkin pişmanlık olarak kabul edilir. Bu durumda, etkin pişmanlık cezai indirim uygulanabilecek bir unsurdur.
Özellikle dava öncesinde, failin zararı en aza indirmesi ve mağduriyeti ortadan kaldırmaya çalışması, cezanın 2/3'ü kadar bir indirim sağlayabilir. Ancak dava açıldıktan sonra giderilmeye çalışılan mağduriyet durumunda, cezai indirim oranı 1/2'ye kadar düşebilir.
Nitelikli dolandırıcılık suçu daha ağır cezaları öngördüğü için, etkin pişmanlık gibi unsurların varlığı, suçun cezasının azaltılmasında büyük bir rol oynayabilir. Ancak bu durum, suçun mağdurlarına verilen zararın ortadan kaldırılamayacağı gerçeğini değiştirmez. Bu nedenle, suçun işlenmesini önlemek için öncelikle yasalara uygun davranmak ve dürüstlük ilkesine sadık kalmak gerekmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Şikâyet Süresi
Türk Ceza Kanunu'nda yer alan suçlardan bazıları şikayete tabidir. Ancak dolandırıcılık suçu şikayete tabi değildir ve savcılık tarafından kendiliğinden soruşturma başlatılacaktır. Suçtan mağdur olan kişi, yargılama aşamasında şikayetçi olmadığını belirtse bile davaya veya failin cezasına bir etkisi olmayacaktır.
Ancak, Türk Ceza Kanunu'nun 159. maddesi uyarınca dolandırıcılık suçunda daha az ceza gerektiren hallerdeşikayet, dava açılabilmesi için bir ön şart olarak kabul edilmiştir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Şikâyetten Vazgeçme
Dolandırıcılık suçu, TCK'da şikayete tabi suçlar kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla, suçun işlenmesi durumunda savcılık tarafından resen soruşturma yapılır ve mahkeme tarafından resen kovuşturma yapılır. Bu sebeple mağdurun veya müştekinin şikayetten vazgeçmesi halinde dava düşmeyecektir. Mahkeme, delillerin değerlendirilmesi sonucunda failin suçu işlediği kanaatine varırsa, cezalandırma kararı verebilir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Uzlaşma
Uzlaştırma kurumu, mahkemelerin iş yükünü azaltmak ve tarafların uzun dava süreçlerinde hak kaybı yaşamalarını önlemek amacıyla oluşturulmuştur. Uzlaştırma, soruşturma ve kovuşturma aşamalarına alternatif bir yol sağlar. Bu yöntemde, suç mağduru veya zarar göreni ile fail, uzlaştırma kurumunun atadığı uzlaştırmacı eşliğinde görüşür ve ihtilafı sona erdirir. Ancak dolandırıcılık suçu için etkin pişmanlık hükmü düzenlendiğinden, uzlaşmanın şartları olsa bile, suçun niteliği nedeniyle uzlaşma uygulanamaz. Suç mağduru veya zarar göreni uzlaşma istese bile, uzlaşmanın uygulanması mümkün değildir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Teşebbüs
Teşebbüs, bir suçu işlemeye karar veren failin hazırlık hareketlerine başlaması ancak suçu tamamlamadan yakalanması veya başka nedenlerle suçu tamamlayamamasıdır. Dolandırıcılık suçu da teşebbüs aşamasında kalabilir ve bu durumda faile verilecek cezada indirim uygulanabilir. Ancak dolandırıcılık suçunda teşebbüs hükümlerinin uygulanabilmesi için failin suçun tamamlanması için gereken icrai hareketlere başlamış olması ve kendi elinde olmayan nedenlerle suçu tamamlayamamış olması gerekmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda İştirak
Dolandırıcılık suçu, birden fazla kişi tarafından ortak suç işleme iradesiyle gerçekleştirilirse, bu kişiler suça iştirak etmiş sayılırlar. İştirak, suçun işleniş şekline göre azmettiren, yardım eden, dolaylı fail veya müşterek fail şeklinde olabilir. Cezai sorumluluk, somut olayın özelliklerine göre iştirakin türüne göre belirlenir.
Ayrıca, TCK 158/3 hükmünde, dolandırıcılık suçunun üç veya daha fazla kişi tarafından işlenmesi durumunda cezanın yarı oranında artırılacağı belirtilmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunda Görevli Mahkeme
Nitelikli dolandırıcılık suçunda görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesidir.
SIK SORULAN SORULAR
Dolandırıcılığın Cezası Kaç Yıl?
Basit dolandırıcılık suçunun cezası TCK md.157’ye göre, 1 yıldan 5 yıla hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasıdır. Anlaşıldığı üzere burada faile hem hapis cezası hem de adli para cezası aynı anda verilecektir.
Nitelikli Dolandırıcılık Yatarı Ne kadar?
Nitelikli dolandırıcılık suçunun cezası TCK 158’de düzenlenmiştir. Buna göre nitelikli dolandırıcılık suçu işleyen fail, 3 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. Suçun:
- Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,
- Bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle,
- Banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle,
- Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla,
- Sigorta bedelini almak maksadıyla,
- Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle
- Kamu görevlileriyle ilişkisinin olduğundan, onlar nezdinde hatırı sayıldığından bahisle ve belli bir işin gördürüleceği vaadiyle,
İşlenmesi halinde, cezasının alt sınırı 4 yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.
Nitelikli Dolandırıcılık Davaları Kaç Yıl Sürer?
Nitelikli dolandırıcılık suçu Ağır ceza mahkemesinde yargılanan bir suçtur. Ağır ceza mahkemelerinde görülen davaların ne kadar süreceği hakkında yorum yapmak mümkün olmayacaktır. Zira olayın büyüklüğü, faillerin sayısı, iştirakçilerin varlığı ve dosya yoğunluğuna göre davanın ne kadar süreceği değişiklik gösterecektir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Uzlaşma Kapsamında mı?
Uzlaştırma, soruşturma ve kovuşturma aşamalarına alternatif bir yol sağlar. Bu yöntemde, suç mağduru veya zarar göreni ile fail, uzlaştırma kurumunun atadığı uzlaştırmacı eşliğinde görüşür ve ihtilafı sona erdirir. Ancak dolandırıcılık suçu için etkin pişmanlık hükmü düzenlendiğinden, uzlaşmanın şartları olsa bile, suçun niteliği nedeniyle uzlaşma uygulanamaz.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçu Takibi Şikâyete Bağlı mı?
Dolandırıcılık suçu şikâyete tabi değildir ve savcılık tarafından kendiliğinden soruşturma başlatılacaktır. Suçtan mağdur olan kişi, yargılama aşamasında şikayetçi olmadığını belirtse bile davaya veya failin cezasına bir etkisi olmayacaktır.
Ancak, Türk Ceza Kanunu'nun 159. maddesi uyarınca dolandırıcılık suçunda daha az ceza gerektiren hallerde şikâyet, dava açılabilmesi için bir ön şart olarak kabul edilmiştir.
Nitelikli Dolandırıcılık Beraat Almak Mümkün mü?
Nitelikli dolandırıcılık suçunu işlediği öngörülen sanık hakkında, yüklenen suçun yasal unsurları itibariyle oluşmadığı gerekçesiyle beraat hükmü verilebilmesi mümkündür.
Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2017/26472 Esas, 2019/4585 Karar
Sanık, sağlık güvencesi bulunmadığından ve hamile olduğundan tanığa ait olan sağlık karnesini kullanarak … Devlet Hastanesi’nde doğum işlemi gerçekleştirilmiştir. Sanık hakkında nitelikli dolandırıcılıktan ağır ceza mahkemesi tarafından yargılama yapılmıştır. Sanık hakkında beraat kararı verilmiş, karara karşılık katılan vekili tarafından temyiz başvurusunda bulunulmuştur.
Yargıtay, dosya incelemesinde sanık hakkında verilen beraat kararında isabetsizlik bulmamıştır. Mahkemenin delil takdiri ve kanaati yerinde görülerek kararına karşılık onama kararı vermiştir.
Nitelikli Dolandırıcılık Yargıtay Kararları
Yargıtay 15. Ceza Dairesi - 2012/31436 karar
“…Sanık, bir internet sitesi üzerinden araç satışı için ilan vermiş, mağdurun alıcı olarak araması üzerine önce kapora bedeli adı altında bir miktar parayı hesabına yatırtmış, daha sonra eşinin hastanede olması nedeniyle acil paraya ihtiyacı olduğunu söyleyerek mağdurdan tekrar para almış ancak daha sonra ortadan kaybolmuştur. Sanığın eylemi bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle nitelikli dolandırıcılık suçu teşkil etmektedir…”
Yargıtay 23. Ceza Dairesi - 2015/149 karar
“… Sanık sosyal güvenceden yararlanmak için kendisini gerçekte çalışmadığı bir işyerinde çalışıyormuş gibi göstermiş, ancak sosyal güvenlik kumununun (SGK) sağladığı sağlık hizmetinden yararlanmak için kuruma başvurmamıştır. Kurumun herhangi bir zararı oluşmadığından, sanık nitelikli dolandırıcılık suçundan değil özel evrakta sahtecilik suçundan cezalandırılmalıdır....”
Yargıtay 15. Ceza Dairesi - 2014/13241 karar
“…Sanık, mağdurun hesabından para çekmek için mağdura ait sahte nüfus cüzdanı ibraz etmiş, fotokopi çeken banka görevlisi şüphelenerek ilgili şubeden teyit aldığında nüfus cüzdanının sahte olduğu ortaya çıkmıştır. Sanık, resmi evrakta sahtecilik ve nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle cezalandırılmıştır. Hükmün, sanığın resmi evrakta sahtecilik suçu nedeniyle cezalandırılmasına ilişkin kısmı yerindedir. Ancak, banka veya kredi kurumunun araç olarak kullanılması suretiyle nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle TCK 158/1-f maddesi gereği sanığa verilen ceza yerinde değildir. Sanık, bankanın maddi varlıklarını değil, nüfus müdürlüğünün maddi varlığı olan nüfus cüzdanını kullanmıştır. Bu nedenle sanığın TCK 158/1-d maddesi gereği kamu kurum ve kuruluşlarının araç yapılarak nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle cezalandırılması gerekir....”
