Organ veya Doku Ticareti Suçu Nedir? (TCK 91-93)
Türk Ceza Kanununun 91. Maddesinde organ ve doku ticareti suçu düzenlenmiştir. Bu kapsamda korunan hukuki değer değişmekle birlikte en önemlisi vücut bütünlüğüdür. Bunun yanı sıra bu durum toplumsal nitelik taşımaktadır. Zira Devlet, toplumun herhangi bir saldırıya maruz kalmalarını önleyerek güven içinde yaşamalarını sağlamak ile yükümlüdür. Bu bağlamda devletin hukuka aykırı organ ve doku ticareti suçları ile toplum sağlığında oluşacak zararları önlemeli ve toplumu oluşturan bireylerin vücut bütünlüğünü korumalıdır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Unsurları
Bu suçun oluşması için mağdurun zarar görmesi veya ölmesi şart değildir. Kişiden hukuken geçerli olan bir rıza olmaksızın, organ veya doku “almak” fiili ceza normunun yasakladığı fiildir. Suçun faili herkes olabileceği gibi mağduru hukuken geçerli bir rızaya dayalı olmaksızın organ veya dokusu alınan kişidir.
Suçun manevi unsurlarından bahsetmek gerekirse öncelikle bu suç taksirle işlenebilen suçlarda değildir. Ancak kasten işlenebilir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Cezası
Türk Ceza Kanunu'nun 91. Maddesine göre:
- Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse, beş yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması halinde, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
- Hukuka aykırı olarak, ölüden organ veya doku alan kimse, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Organ veya doku satın alan, satan, satılmasına aracılık eden kişi hakkında, birinci fıkrada belirtilen cezalara hükmolunur.
- Bir ve üçüncü fıkralarda tanımlanan suçların bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
- Hukuka aykırı yollarla elde edilmiş olan organ veya dokuyu saklayan, nakleden veya aşılayan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Bu maddede tanımlanan suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, tüzel kişi hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
- Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi halinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Para Cezasına Çevrilmesi
Adli para cezası, mahkeme tarafından, failin bir miktar parayı devlet hazinesine ödemesine karar verilmesidir. Adli para cezasına çevirme yalnızca kısa süreli hapis cezalarında uygulama alanı bulabilecektir. Hükmedilen hapis cezasının para cezasına çevrilebilmesi için verilen cezanın 1 yıl veya daha altında bir hapis cezası olması gereklidir. Adli para cezası tek başına veyahut hapis cezası ile birlikte uygulanan bir yaptırım türüdür. Organ ve doku ticareti suçu için,1 yıldan fazla hapis cezası verilmediği takdirde, bu hapis cezası adli para cezasına çevrilmesi mümkündür.
Organ veya Doku Ticareti Suçu Zamanaşımı
Organ ve doku ticareti suçu şikâyete bağlı suçlar arasında sayılmamaktadır. Bu sebeple şikâyet zamanaşımı süresi mevcut değildir. Soruşturma savcılık tarafından resen gerçekleşir. Suçlar şikâyete bağlı olmadığından dolayı şikâyet değil ihbar etmek mümkündür. Bu ihbarın her zaman yapılması mümkündür.
Organ ve doku ticareti suçu yargılamalarında olağan dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Bunun yanı sıra suçun örgütlü işlenmesi halinde dava zamanaşımı süresi 15 yıldır.
Organ veya Doku Ticareti Suçu Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının (HAGB) amacı kişileri ıslah etmektir. İki yıl veya altında olan hapis cezalarının varlığı halinde hakim kişilere belirli bir denetim süresi verir. Bu süre içerisinde failin kurallara uygun hareket etmesi sonucunda verilen hüküm hiçbir sonuç doğurmayarak ortadan kalkar. Ve adli sicil kaydında da görünmez.
Organ ve doku ticareti suçu için hükmedilen hapis cezasının 2 yıl veya altında olması halinde hükmün açıklanmasının geri bırakılması (hagb) kararı verilmesi mümkündür.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Ceza İndirimi
Organ ve doku ticareti suçu için, bu suçu gerçekleştiren kişinin “zorunluluk hali” nde olması ile bu eylemi gerçekleştirmesi durumunda, hakkında ceza indirimi veya ceza verilmemesine karar verilmesi mümkündür.
TCK Madde 92:
- Organ veya dokularını satan kişinin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar göz önünde bulundurularak, hakkında verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
Burada birtakım Yargıtay kararlarından yola çıkarak örneğin çocuğunun karşılaması olası olmayan sağlık giderleri için böbreğini satan kişi cezalandırılmaz.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Cezayı Artıran Haller
TCK’nun 91. Maddesinin 4. Fıkrasına göre:
- Bir ve üçüncü fıkralarda tanımlanan suçların bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde, sekiz yıldan on beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
Bu durum daha ağır cezayı gerektiren nitelikli bir unsur olarak kabul edilir.
TCK’nun 91. Maddesinin 8. fıkrasında maddesine göre:
- Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi hâlinde, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.
Suçun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi bu suçun neticesi sebebiyle ağırlaşmış halidir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Etkin Pişmanlık
Etkin pişmanlık Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen ve failin hiç ceza almamasına ya da aldığı cezada indirim yapılmasına yol açan düzenlemedir. Buna göre fail mağdura karşı yaratmış olduğu zarardan pişmanlık duyarak zararı gidermeye yönelik hareket ederse bu durumda etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilecektir. Etkin pişmanlık her suç tipinde uygulanabilen bir düzenleme değildir. Yalnızca düzenleme bulunan suç tipleri için uygulamak mümkün olur. Organ ve doku ticareti suçu bakımından etkin pişmanlık hükümleri TCK 93. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre:
Organ veya dokularını satan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz.
Bu suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan kişi, gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse; hakkında verilecek cezanın, yardımın niteliğine göre, dörtte birden yarısına kadarı indirilir.
Organ veya Doku Ticareti Suçu Şikâyet Süresi
Organ ve doku ticareti suçu şikâyete bağlı bir suç değildir. Dolayısıyla soruşturması savcılık tarafından resen gerçekleşir. Şikâyete bağlı olmayan bir suç olmasından ötürü şikâyet değil ihbar yapılır. İhbar ise bir süre ile sınırlı değildir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Şikâyetten Vazgeçme
Bu suç şikâyete bağlı bir suç değildir. Şikâyetten vazgeçme açılan davanın düşmesine veya verilen cezadan daha az bir cezaya hükmedilmesine yol açmaz. Suçun işlendiği savcılık tarafından herhangi bir şekilde öğrenildiğinde resen yani kendiliğinden soruşturma başlatılmalıdır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Uzlaşma
Uzlaşma fail ile mağdur arasında bir uzlaşmacı aracılığı ile iletişim kurulması sağlanarak uyuşmazlığın giderilmesi yoludur. Şikâyetten vazgeçme değildir. Organ ve doku ticareti suçu uzlaşma kapsamında olan suçlardan değildir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Teşebbüs
Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise faaliyeti teşebbüs aşamasında kalmış olur. Organ ve doku ticareti suçu teşebbüse elverişlidir. Organ veya dokuyu almak için vücuda müdahalede bulunmuş ancak, henüz organ veya dokuyu alamadan yakalanmışsa eylem teşebbüs aşamasında kalmıştır.
Kişi, icra hareketlerine başlamışken suç işlemekten gönüllü olarak vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını önlerse, artık teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz. Tamamlanan kısım kişinin yaralanmasına sebebiyet vermişse bu durumda kasten yaralama hükümleri uygulama alanı bulur
Organ veya Doku Ticareti Suçunda İştirak
Suça iştirak, bir suç işleme kararının icrası esnasında birden fazla kişi ile birlikte fikir ve eylem birliği içinde birlikte suç işlenmesidir.
Bu suçla ilgili olarak iştirake ilişkin genel hükümler uygulanacaktır. Bu noktada, Türk Ceza Kanununun 37, 38 ve 39. maddelerinde düzenlenen iştirak hükümlerinin bu suç bakımından uygulanması mümkündür.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Görevli Mahkeme
Organ ve doku ticareti suçu hakkında yargılama yapma görevi Asliye Ceza Mahkemesinindir.
Organ ve Doku Ticareti Suçu Yargıtay Kararları
Yargıtay 12. Ceza Dairesi - Karar : 2016/5200
Zorunluluk halinin düzenlendiği TCK’nın 25/2. maddesi, gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez hükmünü içermekte olup, böbrek hastası olan sanığın hastalığının hayati tehlike arz edecek derecede olup olmadığı, gelişen tıp bilimi çerçevesinde suç oluşturan organ nakli eylemi dışında başka bir yolla tedavi edilme imkanı ve organ naklinde zaruret bulunup bulunmadığı araştırılıp, sonucuna göre sanık hakkında TCK’nın 25/2. maddesinin uygulanma koşullarının oluşup oluşmadığının değerlendirilmesi gerektiğinin gözetilmemesi kanuna aykırı olup bozma nedenidir.
Yargıtay 12. Ceza Dairesi - Karar : 2014/14203
Sanığın organ alıcısı …‘ın kızı …‘ın kimliğini alıp organ vericisi … için sahte nüfus cüzdanı temin etmesi üzerine organ nakli için Antalya’da bulunan Medical Park Hastanesine müracaat edip işlem yaptırdıkları, hastanece yapılan testler sonucu organ verici ve alıcısının genetik olarak uygunluk bulunmadığı sebebiyle akraba olmadıklarının anlaşılması üzerine hastane yetkililerinin durumu emniyete bildirmeleri sonrasında soruşturma başlatıldığı yapılan soruşturma sonunda sanık …‘ın organ alıcısı ve verici olan ve temyize gelmeyen … ve … ile ayrı ayrı bağlantı kurarak ve maddi menfaat karşılığında yasaya aykırı şekilde iki tarafın anlaşmasını ve organ alıcısı …‘ın kızına ait kimliği alıp organ nakli ve noter işlemlerinde kullanılacak olan sahte nüfus cüzdanını temin etmesi üzerine tarafların hastaneye başvurdukları ve hastane yetkililerinin ihbarı ile yakalandıkları anlaşılmakla;
Organ ve doku ticareti yapılmasının suç olarak tanımlandığı TCK’nın 91/3. maddesinin gerekçesinde de belirtildiği üzere, burada önemli olan hususun organ veya dokunun para veya sair bir maddi menfaat karşılığında tedavüle tabi tutulması olup, suçun oluşması için ödemenin ne zaman yapıldığının ya da yapılıp yapılmadığının öneminin olmaması, hatta organ veya dokunun alınmasına dahi gerek bulunmaması karşısında, somut olayda yasa maddesinde öngörülen suçun tamamlandığı kabul edilmelidir.
Sık Sorulan Sorular
Organ ve Doku Ticareti Suçunun Yatarı Kaç Yıl?
Türk Ceza Kanununun 91. Maddesine göre:
- Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse, beş yıldan dokuz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusunun doku olması halinde, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
- Hukuka aykırı olarak, ölüden organ veya doku alan kimse, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Organ ve Doku Ticareti Suçu Uzlaşmaya Tabii midir?
Organ ve doku ticareti suçu uzlaşma kapsamında olan suçlardan değildir.
