İrtikap Suçu ve Cezası

İrtikap Suçu Nedir? (TCK 250)

İrtikap suçu, Türk Ceza Kanunu'nun 250. maddesinde düzenlenen bir suçtur ve kamu görevlileri tarafından işlenebilen bir suçtur. Bu suç, kamusal faaliyetlerin yürütülmesi sırasında, görevi kötüye kullanarak ya da görevi yapmak için verilen yetkiyi kötüye kullanarak gerçekleştirilen haksız bir menfaat elde etme eylemidir.

İrtikap suçu, üç farklı şekilde işlenebilir: icbar (zorlama) suretiyle, ikna suretiyle veya muhatabının hatasından yararlanarak. 

• İcbar suretiyle irtikap suçu, kişinin fiili gerçekleştirmesi için zorlama ya da baskı kullanarak gerçekleştirilir. 
• İkna suretiyle irtikap suçu ise, kişinin fiili gerçekleştirmesi için yanıltma veya ikna yöntemleri kullanılarak işlenir. 
• Muhatabının hatasından yararlanarak işlenen irtikap suçu ise, kişinin hukuki ya da fiili bir işlem yaparken hata etmesini veya yanlış bir işlem yapmasını sağlayarak gerçekleştirilir.

İrtikap suçu, kamu görevlilerinin hizmet sürecindeki etik ve ahlaki sorumluluğunu yerine getirmediği, hukuki normlara uygun hareket etmediği ve kamu güvenliğini tehlikeye attığı bir suçtur. Bu nedenle, irtikap suçu işleyen kamu görevlilerinin cezalandırılması, toplumun adalet duygusunu tatmin etmek ve kamu düzenini korumak açısından önemlidir.

Sonuç olarak, irtikap suçu, kamusal faaliyetler sırasında görevi kötüye kullanarak haksız bir menfaat elde etme eylemidir. Kamu görevlileri tarafından işlenebilen bir suç olan irtikap suçu, ceza hukukunda özgü suç olarak kabul edilmekte ve cezası işleniş biçimine göre değişmektedir.

İrtikap Suçunun Unsurları

İrtikap suçu, Türk Ceza Kanunu'nun 250. maddesinde düzenlenen ve kamu görevlileri tarafından işlenebilen bir suçtur. İrtikap suçunun unsurları, maddi unsur ve manevi unsur olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir.

Maddi Unsur:

Fail: İrtikap suçunun faili, kamu görevlisidir. Kamu görevlisi, Türk Ceza Kanunu'nun 6/1-c maddesinde tanımlandığı şekliyle kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir. Bu suç, kamu görevlilerinin görevlerini kötüye kullanarak haksız bir menfaat elde etme eylemi olarak kabul edilmektedir.

Mağdur: İrtikap suçu, çok mağdurlu bir suçtur. Suçun mağduru hem failin hizmette bulunduğu kamu idaresidir, çünkü suç, kamu idaresinin güvenirliliğine ve işleyişine zarar verir. Aynı zamanda, bu suçla ilişkili olan kişiler de mağdur olarak kabul edilir.

Suçun Konusu: İrtikap suçunun hukuki konusu, kamusal ve bireysel yarardır. Kamusal yarar, kamu idaresine duyulan güveni ve toplumda kamu görevlilerine karşı olan itibarı korumayı amaçlar.

Manevi Unsur:

İrtikap suçu kast ile işlenebilir ve genel kastı içerir. Suçun taksirli bir biçimi yoktur. TCK'nın 250. maddesinde düzenlenen irtikap suçu, seçimlik hareketli bir suçtur. İrtikap suçu üç farklı şekilde işlenebilir: icbar suretiyle irtikap suçu, ikna suretiyle irtikap suçu ve kişinin hatasından yararlanarak irtikap suçu. Bu suçta hukuka uygunluk sebepleri, zorunluluk hali dışında kabul edilmez.

İcbar Suretiyle İrtikap Suçu (TCK 250/1): Bu durumda, kamu görevlisi görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya başkasına yarar sağlamak veya vaatte bulunmak için bir kişiyi icbar eder. İcbar, bir kişiyi zorlama veya baskı kullanarak bir eyleme sevk etmek anlamına gelir. Bu suç ani bir şekilde gerçekleşebilir ve hem icra hareketi hem de ihmali hareketle işlenebilir.

İkna Suretiyle İrtikap Suçu (TCK 250/2): Kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla kendisine veya başkasına yarar sağlamak veya vaatte bulunmak için bir kişiyi ikna eder. Bu suç da ani bir şekilde gerçekleşebilir ve genellikle icra hareketiyle işlenir.

Kişinin Hatasından Yararlanarak İşlenen İrtikap Suçu (TCK 250/3): Kamu görevlisinin kişinin hatasından yararlanarak ikna suretiyle irtikap suçu işlemesi durumunda suç oluşur. Bu suç, icrai hareketle işlenebildiği gibi, kamu görevlisinin görevi gereği kişiyi uyarması gerektiği halde uyarmaması sonucunda ihmali hareketle işlenebilir.

İrtikap Suçunun Cezası

Türk Ceza Kanunu’nun 250. Maddesinde irtikap suçu düzenlenmiştir. Buna göre suçun cezası:

• Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.
• Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolu
• İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İrtikap Suçunda Ceza İndirimi

İrtikap suçunun düzenlendiği TCK Madde 250’ye göre irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

Bunun dışında irtikap suçunda etkin pişmanlık yoluyla ceza indirimi mümkün değildir. Ancak, irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak; icbar, ikna veya hatadan yararlanma suretiyle işlenen irtikap suçu neticesinde verilen hapis cezası 1/2 oranına kadar indirilebilir.

İrtikap Suçunun Para Cezasına Çevrilmesi

Adli para cezası, mahkeme tarafından, failin bir miktar parayı devlet hazinesine ödemesine karar verilmesidir. Adli para cezasına çevirme yalnızca kısa süreli hapis cezalarında uygulama alanı bulabilecektir. Hükmedilen hapis cezasının para cezasına çevrilebilmesi için verilen cezanın 1 yıl veya daha altında bir hapis cezası olması gereklidir. Adli para cezası tek başına veyahut hapis cezası ile birlikte uygulanan bir yaptırım türüdür. İcbar veya ikna suretiyle irtikap suçunda, hükmedilen cezanın adli para cezasına çevrilmesi ceza miktarı nedeniyle mümkün olmamakla birlikte hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu adli para cezasına çevrilebilir.

İrtikap Suçu Zamanaşımı

Zamanaşımı, suçun işlenmesinden itibaren dava açılmamış olması durumunda veya dava açılmışsa da süresi içinde sonuçlandırılmamış olması durumunda davanın düşmesine sebep olacak hukuk terimidir. İrtikap suçu için dava zamanaşımı süresi 15 yıldır.

İrtikap Suçu Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, sanık hakkında hüküm verilmesine rağmen hükmün belli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaması halinde, denetim süresi içinde belli koşullar yerine getirildiğinde ceza kararının hiçbir sonuç doğurmayacak şekilde ortadan kaldırılması ve davanın düşmesine neden olan bir ceza muhakemesi kurumudur. İcbar suretiyle irtikap suçu açısından hükmün açıklanamsının geri bırakılması kararının verilmesi mümkün değildir. İkna suretiyle irtikap suçunda ise TCK md.250/4 çerçevesinde indirim yapıldığında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkün hale gelir.   Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda ise alt sınır 1 yıl olduğundan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkündür.

İrtikap Suçunda Etkin Pişmanlık

Etkin pişmanlık Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen ve failin hiç ceza almamasına ya da aldığı cezada indirim yapılmasına yol açan düzenlemedir. Buna göre fail mağdura karşı yaratmış olduğu zarardan pişmanlık duyarak zararı gidermeye yönelik hareket ederse bu durumda etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilecektir. Etkin pişmanlık her suç tipinde uygulanabilen bir düzenleme değildir. Yalnızca düzenleme bulunan suç tipleri için uygulamak mümkün olur.

İrtikap suçunda etkin pişmanlık yoluyla ceza indirimi mümkün değildir. Ancak, irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak; icbar, ikna veya hatadan yararlanma suretiyle işlenen irtikap suçu neticesinde verilen hapis cezası 1/2 oranına kadar indirilebilir

İrtikap Suçu Şikayet Süresi

Türk Ceza Kanunu'nda yer alan suçlardan bazıları şikayete tabidir. Ancak irtikap suçu şikayete tabi değildir ve savcılık tarafından kendiliğinden soruşturma başlatılacaktır. Suçtan mağdur olan kişi, yargılama aşamasında şikayetçi olmadığını belirtse bile davaya veya failin cezasına bir etkisi olmayacaktır. 

İrtikap Suçunda Şikayeten Vazgeçme

İrtikap suçu, TCK'da şikayete tabi suçlar kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla, suçun işlenmesi durumunda savcılık tarafından resen soruşturma yapılır ve mahkeme tarafından resen kovuşturma yapılır. Bu sebeple mağdurun veya müştekinin şikayetten vazgeçmesi halinde dava düşmeyecektir. Mahkeme, delillerin değerlendirilmesi sonucunda failin suçu işlediği kanaatine varırsa, cezalandırma kararı verebilir.

İrtikap Suçunda Uzlaşma

Uzlaşma fail ile mağdur arasında bir uzlaşmacı aracılığı ile iletişim kurulması sağlanarak uyuşmazlığın giderilmesi yoludur. Uzlaşma kapsamında olan suçlar sayılıdır. İrtikap suçu, uzlaşma kapsamında olan suçlardan değildir.

İrtikap Suçunda İştirak

İrtikap suçuna iştirak, kişilerin irtikap suçu işleyen bir kişiye yardım etme veya suçu azmettirme eylemlerini ifade eder. İrtikap suçu, kamu görevlileri tarafından işlenebilen bir suç olup, irtikap suçuna iştirak eden kişiler, bu suça yardım etme veya azmettirme eylemi nedeniyle yargılanabilirler.

İrtikap suçuna iştirak açısından, suçun işleniş biçimine göre farklı hükümler uygulanmaktadır. İcbar suretiyle irtikap suçu, kişinin zorlama veya baskı kullanılarak suça iştirak etmesini ifade eder. Bu durumda, irtikap suçu işleyen kişiye yardım eden veya suçu azmettiren kişi, irtikap suçu açısından hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumundan faydalanamaz. Yani, mahkeme tarafından verilecek hapis cezası kesinleşirse, ceza infaz edilir ve hükmün açıklanması geri bırakılmaz.

İrtikap Suçunda Görevli Mahkeme

İcbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçundan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesidir

Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise Asliye Ceza Mahkemeleri görevlidir.

Sık Sorulan Sorular

İrtikap Suçu Kaç Yıl?

• Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın 
• Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 
• İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolu

İrtikap ve Rüşvet Farkı?

Rüşvet suçunda rüşveti alan da veren de fail iken irtikap da ise yalnızca kendi menfaati çerçevesinde karşıdaki kişiyi icbar eden kişi kamu görevlisi faildir.

İrtikap Suçu Hangi Mahkeme?

İcbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçundan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesidir

Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise Asliye Ceza Mahkemeleri görevlidir.

İrtikap Suçu Ne Demek?

İrtikap suçu 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 250. maddesinde düzenlenmiştir. Kamu gücü kullanan kamu görevlisininin kendi nüfuzunu kullanarak kendisine veya başkasına menfaat sağlamak amacıyla bir kişiyi icbar etmesidir.

Yargıtay Kararları

Yargıtay 5. Ceza Dairesi 2015/1500 karar

Belediye yazı işleri müdürü ve evlendirme memuru olarak görev yapan sanığın, 2010 yılı için evlilik cüzdanı bedeli 75 TL olduğu halde, evlenme işlemi için müracaat eden mağdurlar M. D.’dan 150 TL, H. K.’dan 150 TL, E. N.’dan 100 TL ve Ü. Ş.’den 100 TL’yi elden aldığı halde vezneye 75’er TL yatırıp geri kalan parayı uhdesinde tutmak suretiyle gerçekleştirdiği eylemlerinde, mağdurların, sanığın yapacağı her türlü davranışının yasalara uygun olacağı, yetki ve olanaklarını yasaya uygun olarak kullanacağı inanç ve beklentisi içinde bulunmalarına rağmen, bu inanç ve güvenden yararlanarak mağdurları paralarını yatırmak üzere vezneye sevk etmek yerine, onların iradelerini yanıltıp paraların kendisine ödenmesini temin ederek çıkar sağlamanın söz konusu olması karşısında ikna suretiyle irtikap suçu meydana gelmiştir. Suçun görevi kötüye kullanma suçu olarak nitelendirilip cezalandırılması hukuka aykıdır (Yargıtay 5. Ceza Dairesi 2015/1500 karar).

Yargıtay 5. Ceza Dairesi – 2014/4881 karar

İstanbul F. Sultan M. köprüsü Avrupa yakası gişeleri önünde KGS kartı olmayan sürücülere kendilerinin temin ettikleri kartı okutarak araç geçiş ücretinin yaklaşık 2 katı tutarında ücret alarak haksız gelir elde ettikleri, ayrıca simit, su, helva satışı yaptıkları, kendilerine engel olmaması için Sarıyer İlçe Emniyet Müdürlüğü Önleyici Hizmetler Büro Amirliğinde görev yapan ve köprü gişelerinde “seyyar satıcılar ve korsan geçiş yaptıran şahıslara müdahale, bunların eylemlerini önleme ve bu şahıslar hakkında Karayolları Trafik Kanununun 68/c maddesine göre cezai işlem yapılmak üzere trafik ekibine teslim etme” görevleri bulunan E.’le irtibata geçtikleri, sanığın görevinin gereklerine aykırı davranarak yapması gereken işlemleri yapmama karşılığında yasal olmayan geçişler ve satışlardan elde edilen gelirlerden günlük ortalama 350 TL para aldığı olayda; polis memurunun zincirleme şekilde rüşvet alma suçundan cezalandırılması gerekir. Çünkü, irtikap suçunun icbar veya ikna unsurunun bulunmadığı, diğer kişilerin de yasal olmayan zeminde yer aldıkları ve baskıdan kolayca kurtulma imkanına sahip oldukları anlaşıldığından memurun irtikap suçu nedeniyle cezalandırılması hukuka aykırıdır (Yargıtay 5. Ceza Dairesi – 2014/4881 karar).

Yargıtay 5. Ceza Dairesi - 2016/6697

Sanıklar hakkında irtikap suçundan kamu davası açıldığı, müşteki Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün bu suçun zarar göreni olduğu, bu sıfatının gereği olarak CMK’nın 233, 234. maddeleri gereğince kovuşturma evresinde sahip olduğu davaya katılma ve diğer haklarını kullanabilmesi için duruşmadan haberdar edilmesi gerektiği halde, usulen dava ve duruşmalar bildirilmeden, davaya katılma ve Ceza Muhakemesi Kanununun mağdur ve katılanlar için öngördüğü haklardan yararlanma olanağı sağlanmadan yargılamaya devam edilmesi usul ve yasaya aykırıdır (Yargıtay 5. Ceza Dairesi - 2016/6697)