Vesayet Nedir?
Reşit olup da belirli nedenlerle kısıtlanması gereken kişilerin yahut reşit olmayıp da anne babası ile arasında velayet ilişkisi bulunmayan çocukların kişisel veya mal varlıksal haklarının korunması amacıyla bir vasi ile aralarında kurulan ilişkiye vesayet denir.
Vesayeti Gerektiren Durumlar Nedir?
a) Yaş Küçüklüğü Halinde Vesayet
Yaş küçüklüğü ile ifade edilmeye çalışılan, tahmin edilebileceği üzere hukukumuza göre ergin olma yaşı olan 18(on sekiz)dir. Velayet altında bulunmayan her küçük vesayet altına alınır. Türk Medeni Kanunumuzda çeşitli görevlerde bulunan kimselere böyle bir durumun varlığından haberdar olmaları halinde yetkili vesayet makamına bildirimde bulunma yükümlülüğü getirilmiştir.
Bu kişiler:
- Nüfus memurları,
- İdari makamları,
- Noterler ve
- Mahkemelerdir
b) Kısıtlama Halinde Vesayet
b.1) Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı Halinde Vesayet
Akıl hastalığı veya akıl zayıflığından müzdarip olan, işlerini göremeyen, hukuki meselelerde, iş ve işlemlerinde kendisini temsil etmekten aciz olan; korunma, bakım gibi konularda sürekli olarak yardıma ihtiyaç duyan veya başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan ergin kişiler hakkında kısıtlama kararı verilir. Küçüklükte olduğu gibi, bu halde de idari makamlar, noterler ve mahkemelerin durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirme yükümlülüğü söz konusudur. Ancak yaş küçüklüğünden farklı olarak bu halde nüfus memurlarının bu neviden bir yükümlülüğü kanunen mevcut değildir.
b.2) Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim Hallerinde Vesayet
Kendisini ve ailesini:
- Savurgan davranışlarıyla,
- Uyuşturucu madde tüketimiyle,
- Kötü yaşama tarzı veya
- Malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle
- Darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesi arz eden kimseler hakkında da kısıtlılığa hükmedilir. Burada herhangi bir kişi veya kurumun vesayet makamına bildirim yükümlülüğü öngörülmemiş olmakla birlikte, kısıtlılık kararı verilmesinde menfaati olan kimselerin talepte bulunabileceğini söylemek yanlış olmayacaktır.
b.3) Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza Verilmesi Halinde Vesayet
Hakkında bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir ceza hükmedilen her ergin kısıtlanır. Bu kişiye istinaden verilmiş olan hükmü yerine getirmekle görevli makam, resen hakkında bu neviden ceza verilen kişinin cezasını çekmeye başladığını, kendisine vasi atanmak üzere yetkili vesayet makamına bildirir.
b.4) Kişinin Kendi İsteği Üzerine Vesayet
Çeşitli durumların varlığı halinde kişinin kendi rızasıyla vesayet altına alınması da mümkündür. Yaşlılık, engellilik, deneyimsizlik veya ağır hastalık sebepleriyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kişi, kendisi hakkında kısıtlama kararı verilmesini talep edebilir.
Vesayet Davası
Sulh Hukuk Mahkemeleri, vesayet davalarının görüldüğü mahkemedir. Velayet hakkı bulunmayan küçüğün ya da kendine vasi tayin edilmesini isteyen veya gerekli olan kişinin haklarının maddi ve manevi yönden korunması için gerçekleştirilen davaya, vesayet davası adı verilmektedir. Dava ile ilgili olarak bilinmesi gerekenler ise aşağıdaki gibi olmalıdır:
- Mahkeme de gerekli durumlarda vesayet davası açma hakkına sahiptir ve bu hakkını her zaman saklı tutar.
- Noter, vali, kaymakam ve nüfus müdürleri, vesayet davasında taraf olabilecek kişiler arasında yer alabilir.
- Sulh Hukuk Mahkemesi’nde davalar görülür ve davalarda alınan kararlar ise Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından denetlenir.
- Neden vasi tayin edilmesi gerekiyorsa, bununla ilgili durumların yer aldığı bir dava dilekçesinin, vesayet davasının görüleceği yer olan Sulh Hukuk Mahkemesi’ne sunulması gerekir.
- Vasi tayin edilecek kişinin sağlık durumunun yerinde olması ve sağlık durumu ile ilgili bir raporun da, ilgili dilekçe ile Sulh Hukuk Mahkemesi’ne devredilmesi zorunludur.
- Tayin edilen vasinin görev süresi, tayin edildiği tarihten itibaren 2 yıl ile sınırlanmıştır. Süre belirli şartların sağlanması durumunda 4 yıla kadar çıkarılabilmektedir.
Çeşitli kişisel değerlendirmeler göz önünde bulundurularak, vesayetin yakın akrabalara verilmesinde herhangi bir olumsuz durum bulunmamaktadır. Kısıtlı olan kişi ile beraber onun velileri de bir fikir belirtmesi durumunda, birlikte alınan bir karar ile belirlenen kişi vasi olarak seçilebilir.
Vesayet Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Vesayet işlemlerinde görevli ve yetkili mahkemeler vesayet altına alınmak istenen kişinin bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemeleridir.
Vesayet Davası Ne kadar Sürer?
Davanın açıldığı mahkemenin iş yükü, somut dosyanın özellikleri, davanın avukat yardımıyla takip edilip edilmediği vs. birçok parametreye göre değişmekle birlikte, takriben bir yıldır.
Vesayet Hangi Durumlarda Sona Erer?
Küçüklerde Vesayeti Gerektiren Hâllerin Sona Ermesi
Küçük üzerindeki vesayet, onun ergin olmasıyla kendiliğinden sona erer.
Erginliğe mahkemece karar verilmiş ise, mahkeme aynı zamanda küçüğün hangi tarihte ergin olacağını tespit ve ilân eder.
Hükümlülerde Vesayeti Gerektiren Hâllerin Sona Ermesi
Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûmiyet sebebiyle kısıtlı bulunan kişi üzerindeki vesayet, hapis hâlinin sona ermesiyle kendiliğinden ortadan kalkar.
Kısıtlılarda Vesayeti Gerektiren Hâllerin Sona Ermesi
Diğer kısıtlılar üzerindeki vesayet, yetkili vesayet makamının kararıyla sona erer.
Vesayeti gerektiren sebebin ortadan kalkması üzerine vesayet makamı vesayetin sona ermesine karar verir. Kısıtlı ve ilgililerden her biri, vesayetin kaldırılması isteminde bulunabilir.
a. İlân
Kısıtlama ilân edilmişse, kaldırılması da ilân olunur. Fiil ehliyetinin yeniden kazanılması, ilânın yapılmasına bağlı değildir.
b. Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı Nedeniyle Kısıtlılığın Kaldırılmasında Usul
Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı yüzünden kısıtlanmış olan kişi üzerindeki vesayetin kaldırılmasına, ancak kısıtlama sebebinin ortadan kalkmış olduğunun resmî sağlık kurulu raporu ile belirlenmesi hâlinde karar verilebilir.
c. Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetimde
Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kısıtlanmış olan kişinin vesayetin kaldırılmasını isteyebilmesi, en az bir yıldan beri vesayet altına alınmasını gerektiren sebeple ilgili olarak bir şikâyete meydan vermemiş olmasına bağlıdır.
d. İstek Üzerine Kısıtlamada
Kendi isteğiyle kısıtlanmış olan kişi üzerindeki vesayetin kaldırılması, kısıtlamayı gerektiren sebebin ortadan kalkmasına bağlıdır.
Vasilik Nedir?
Vasi, TMK. Madde 403’e göre vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu temsil etmekle yükümlü kişidir.
Vasilik Şartları Nelerdir?
- Ergin olmak
- Kısıtlı olmamak
- İyi hal ve şeref sahibi olmak
- Vasi olarak atanmak istediği kişiyle yakın akraba olmamak (istisnai durumlar hariç)
Vasinin İzin Almadan Yapabileceği Şeyler Nelerdir?
Vasinin izin almadan yapabileceği işler, Kanun’da açıkça belirtilmemiştir. Vasi, vesayet makamından yahut denetim makamından izin alması gerekenler dışındaki bütün iş ve işlemleri izin almadan yürütülebilir.
Vasisin Hukuki Sorumlulukları
- Vesayet makamının talimatlarına uygun davranma,
- Vesayet altına alınmış olan kişinin menfaatlerinin gerektirdiği durumda vesayet altına alınmış olan kişiye ait malvarlıklarının bir kısmının veya tamamının satılmasını vesayet makamından talep etme,
- Yönetilecek malların defterini tutma,
- Kıymetli evrak, değerli eşya, önemli belge ve benzerlerinin, vesayet makamının gözetimi altında güvenli bir yere konulması,
- Vesayet makamının talimatlarına uygun bir şekilde vesayet altına alınan kişiye ait taşınır malların satılması,
- Vesayet altındaki kişinin kendisi veya malvarlığının yönetimi için gerekli olmayan paraların, faiz getirisi elde etmek üzere vesayet makamı tarafından belirlenen milli bir bankaya yatırılması, bu yatırım işleminin bir aydan fazla gecikmesi halinde ortaya çıkacak olan faiz kaybının ödenmesi,
- Vesayet altındaki kişinin yeteri kadar güven verici olmayan yatırımlarını, uygun zamanda ve vesayet altındaki kişinin menfaatini gözetmek suretiyle güvenli yatırımlara dönüştürme,
- Vesayet makamının talimatına uygun bir şekilde, vesayet altındaki kişiye ait ticari, sınai veya benzeri işletme veya işletmelerin devamı veya tasfiyesi için gerekli işlemlerin yürütülmesi,
- Vesayet altındaki kişinin menfaatlerinin gerektirmesi halinde vesayet makamının talimatına uygun bir şekilde vesayet altına alınmış olan kişiye ait taşınmazların satılması, satışta vasi sıfatıyla hazır bulunulması,
- Küçüğün bakımı ve eğitimi için gereken önlemlerin alınması,
- Koruma amacıyla, vesayet altına alınan kişinin özgürlüğünün sınırlandırılmasına, bir kuruma yerleştirilmesine vs. karar verilmesine ilişkin olarak vesayet makamına talepte bulunma, gerektiğinde kısıtlıyı yerinde alıkoyma,
- Vesayet dairelerinin yetkilerine ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, vesayet altındaki kişiyi tüm hukuki iş ve işlemlerinde temsil etme,
- Vesayet altındaki kişi adına kefi̇l olmama, vakif kurmama ve önemli̇ bağişlarda bulunmama,
- Vesayet altındaki kişi temyiz kudretine sahip ise, önemli işlere ilişkin karar alırken, mümkün olduğu kadarıyla vesayet altındaki kişinin de görüşünü alma,
- Vesayet altına alınan kişi ayırt etme gücüne sahip ise vesayet altındaki kişinin yapmak istediği hukuki işlemlere onay veya icazet verme,
- Vesayet altındaki kişinin malvarlığını özenle yönetme ve hesap tutma yükümlülüğü,
- Vesayet altındaki kişinin malvarlığının yönetimine ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemleri vesayet makamının belirlediği tarihlerde ve böyle bir belirleme yapılmamış olsa dahi yılda en az bir defa vesayet makamının incelemesine sunma,
- Gerek görmesi halinde vasilik faaliyeti için vesayet altındaki kişinin malvarlığından veya hazineden karşılanmak üzere kendisine ücret verilmesini talep etme.
Vesayetin Sona Ermesi ve Vasilik Görevinden Alınma
Vesayetin sona ermesi: Küçük üzerindeki vesayet ergin olması ile sona erer. Hapis cezası ile kısıtlılarda, hapsin bitmesiyle kendiliğinden sona erer. Diğer kısıtlılarda ise yetkili vesayet makamının kararı ile sona erer. Kısıtlı ya da her ilgili kaldırılma isteminde bulunabilir. Vasilik görevinden alınma ise; Görevini önemli derecede aksatır, sahip olduğu yetkiyi kötüye kullanır, güven sarsıcı eylemlerde bulunur ya da borç ödemede acze düşerse vasilik görevinden alınır. Vesayet altındaki kişinin menfaatine ters hareket edilmesi durumunda vesayet makamı görevden kusursuz olsa da alır. İstek üzerine veya resen görevden alınabilir.
Ancak araştırma yapıldıktan ve vasi dinlendikten sonra görevden alma işlemi gerçekleştirilebilir. Ağır olmayan durumlarda vesayet makamı uyarıda bulunur ve geçici önlemler alır.